Δημοσιογράφος και συγγραφέας που ζει στην Κωνσταντινούπολη.
«Η Σμύρνη σου αρέσει;» Με ρωτάνε συχνά, Έλληνες που διαβάζουν τα ταξιδιωτικά μου για τη μητρόπολη του μικρασιατικού Αιγαίου, αλλά και Τούρκοι φίλοι που με βλέπουν να «κατεβαίνω» από την Πόλη προς τα κει. Η απάντηση είναι σίγουρα «ναι». Μες στην τσιμεντένια της ασχήμια, η «πιο μεσογειακή πόλη της Τουρκίας» παραμένει κεφάτη, γεμάτη θετική ενέργεια και ανεμελιά. Η Σμύρνη είναι άνετη, φιλική, ιδανική διαφυγή το χειμώνα όταν η Πόλη γίνεται κρύα, γκρίζα και μελαγχολική σαν ταφόπλακα πάνω στο στήθος σου.
Σμύρνη- Alliotti
Παρά το κρύο και τη συννεφιά, η Σμύρνη το χειμώνα την τσαχπινιά της δεν τη χάνει. Μπορεί να μην είναι όμορφη, αλλά είναι οικεία. Οι Σμυρνιοί είναι οι μόνοι Τούρκοι που δεν έχουν αλωθεί από το εθνικό ταμπεραμέντο της μελαγχολίας. Ούτε από τη θρησκοληψία και την αποχαύνωση στα κοινωνικά ήθη που επιφέρει. Υπερηφανεύονται, ακόμη σήμερα, για την «άπιστη Σμύρνη» τους, ενενήντα και πλέον χρόνια αφ’ ότου οι «πραγματικοί άπιστοι», η ψυχή της πόλης, ξεριζώθηκαν από τα χώματα της Ιωνίας. Χαίρονται με το γεγονός ότι οι λοιποί Τούρκοι αποκαλούν τις Σμυρνιές «πεταχτούλες», οι Τουρκάλες τους Σμυρνιούς «τραγανούς» («γκόμενους»).
Στη Σμύρνη περνώ καλά. Έχω φίλους, γνωρίζω τις όμορφες γωνιές της, και πλήθος αναμνήσεων ξεφαντώματος. Αναρίθμητες προσωπικές ιστορίες με δένουν με την πόλη αυτή. Μπορώ να σου πω ότι, με το χρόνο, έμαθα την αγαπώ. Είναι η μόνη τουρκική πόλη, μετά την Κωνσταντινούπολη, όπου θα μπορούσα να ζήσω. Παρόλ΄αυτά, και παρά την ελαφρότητα που παραμένει το βασικό χαρακτηριστικό της ατμόσφαιρας της Σμύρνης, κάθε επίσκεψη μου αφήνει και μια μαχαιριά.
Αν έχεις μεγαλώσει με ιστορίες και φωτογραφίες (ποιος δεν έχει στην Ελλάδα;), αν έχεις κάποια γνώση της ιστορίας της πόλης, η καταστροφή της ιστορικής της μνήμης δεν μπορεί παρά να σου προκαλέσει θλίψη. Εδώ βρισκόταν η μητρόπολη του Αιγαίου, μία Βαβέλ γλωσσών και εθνοτήτων, μια αρχιτεκτονική πανδαισία της Μπελ Επόκ, πλούσια και εκλεπτυσμένη. Αυτό που βρίσκεις σήμερα σίγουρα υπολείπεται των προσδοκιών σου. Ο κοσμοπολιτισμός και η εκλέπτυνση λείπουν από το τσιμεντένιο πρόσωπο της σύγχρονης Σμύρνης.
Ξέχνα το ότι η οικογένειά μου «ήρθε από τη Μικρά Ασία», κακήν κακώς, το 1923. Δεν απαιτείται να έχεις ελληνική καταγωγή ή παιδεία για να το φας το χαστούκι. Για να σε θλίψει η απώλεια της χριστιανικής πλειοψηφίας, του πολυεθνικού χαρακτήρα και της κομψής αρχιτεκτονικής της Σμύρνης. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία από τους δυόμισι περίπου χιλιάδες Εβραίους και τους χίλιους πεντακόσιους Λεβαντίνους που απομένουν στην πόλη είναι οι τελευταίοι φορείς της μνήμης της. Σχεδόν κανείς δεν απομένει που να έξησε την πόλη πριν τη Φωτιά. Οι Λεβαντίνοι μέσης ηλικίας όμως μιλούν όλοι απταίστως τη Σμυρναίικη διάλεκτο της Ελληνικής, αλλά και τα γαλλικά, και διατηρούν επαγγελματικούς, πολιτιστικούς και συναισθηματικούς δεσμούς με την «άλλη πλευρά του νερού». Είναι η τελευταία γενιά μιας πολύγλωσσης και πολυπολιτισμικής κοινότητας, οι τελευταίοι φορείς του πνεύματος της παλιάς Σμύρνης.
Σμύρνη- Kordon
«Δεν πιάνεται η ψυχή σου στη Σμύρνη» με ρωτάνε πολλοί στην Ελλάδα. Ε ναι, κάποιες στιγμές κάτι με πνίγει. Κυρίως όταν περπατώ στην Προκυμαία και το Παραλλέλι, όταν βλέπω την κατάσταση των παλιών ελληνικών και λεβαντίνικων σπιτιών που έχουν αφεθεί στα προάστεια να σιγομαδάνε.
«Δεν είναι η Σμύρνη μας ίδια με τη Θεσσαλονίκη σας;» με ρωτάνε συνέχεια στη Σμύρνη μες στην καλή χαρά. Εκτός που με εκνευρίζει το «μας» και «σας», βιάζομαι να απαντήσω πως όχι. Τι σχέσει έχει η μεσογειακή ατμόσφαιρα της Σμύρνης με τη Βαλκανική κατήφεια της Θεσσαλονίκης; Η Σμύρνη είναι μια μεγαλούπολη που έχει γιγαντωθεί λαμβάνοντας τερατώδεις διαστάσεις, προς διαμαρτυρία των κατοίκων της που μεγάλωσαν και γερνούν σ΄αυτήν. Αν και οι δύο πόλεις δεν απέβαλαν ποτέ το χαρακτήρα της «επαρχίας» στις αντίστοιχες χώρες, οι Σμυρνιοί είναι περήφανοι για την πόλη τους και τον τρόπο ζωής τους και δεν αισθάνονται ανταγωνισμό με την Πόλη ή την Άγκυρα. Έχουν πιάσει τη ζωή από την καλή, και κοιτούν τους λοιπούς Τούρκους με συγκατάβαση. Τους χαίρομαι σ’ αυτό.
Η Θεσσαλονίκη είναι μικροσκοπική μπροστά στη Σμύρνη. Η προκυμαία της, νάνος μπροστά στο Και, παραμένει όμως προκυμαία. Στη Σμύρνη οι πρόσφατες επιχωματώσεις απέκοψαν την πόλη από το νερό, δημιουργώντας κάτι που, αν φιλοδοξούσε να γίνει η Κοπακαμπάνα του Αιγαίου, απέτυχε παταγωδώς. Τέλος η Θεσσαλονίκη, παρά τη γεμάτη ερωτηματικά και χειραγώγηση πρόσφατη ιστορία της, διατηρεί μία πληθώρα Βυζαντινών και Οθωμανικών μνημείων – εκκλησίες, τείχη, τεμένη – σε περίοπτη θέση στο κέντρο της πόλης. Στη Σμύρνη, αν εξαιρέσεις τη ρωμαϊκή αγορά, κάποια ρωμέικα και λεβαντίνικα σπίτια και τις εξαιρετικές ξύλινες συναγωγές κρυμμένες στα παζάρια, η ιστορία έχει σβήσει.
Θεσσαλονίκη- Πλατεία Αριστοτέλους
Και όμως, αν το καλοσκεφτείς, οι δύο πόλεις μοιάζουν πολύ σε μία άλλη διάσταση. Αποτελούν τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα, στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, μίας πόλης βιασμένης. Μιας πόλης που της έκλεψαν – με τρόπο συστηματικό και άκαρδα επίμονο – την πρόσφατη ιστορία της, τη μνήμη και, τελικά, την ψυχή της. Αν γυρίζαμε 100 χρόνια πίσω, θα βρίσκαμε στον κόλπο της Σμύρνης μια ελληνόφωνη πόλη με συντριπτική υπεροχή του ελληνορθόδοξου στοιχείου, και τους χριστιανούς σχεδόν στα δύο τρίτα του πληθυσμού. Στο Θερμαϊκό, μια πόλη με εβραϊκή και ισπανόφωνη πλειοψηφία, «μια μικρή Βαρκελώνη της Ανατολής», όπως έγραψε κατάπληκτος ένας Ισπανός επισκέπτης το 1911.
Ο απροειδοποίητος επισκέπτης οποιασδήποτε από τις δύο ποτέ δε θα φανταζόταν ότι οι Τούρκοι και οι Έλληνες δεν αντιστοιχούσαν σε περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού στη Σμύρνη και τη Θεσσαλονίκη, αντίστοιχα, έναν αιώνα πριν. Βρίσκει δύο τσιμεντοποιημένες, εθνικά, γλωσσικά και θρησκευτικά ομοιογενείς πόλεις. Η εξαφάνιση της κοινότητας που έδινε το στίγμα και καθόριζε τη φυσιογνωμία των δύο πόλεων – των Ελλήνων στη Σμύρνη και των Σεφαρδιτών (ισπανόφωνων Εβραίων) στη Θεσσαλονίκη – έγινε σε διαφορετικά χρονικά σημεία και υπό διαφορετικές συνθήκες. Οι Έλληνες εγκατέλειψαν τη Σμύρνη ως αποτέλεσμα της καταστροφής της πόλης, αλλά και μιας αμοιβαίας εθνικής εκκαθάρισης προβλεπόμενης από διεθνή συνθήκη. Στη Θεσσαλονίκη, το Εβραϊκό στοιχείο εξολοθρεύθηκε από τους Ναζί, με την ελληνική πλειοψηφία (από το 1923) στην πόλη να αποστρέφει (στην καλύτερη περίπτωση) το βλέμμα.
Το κοινό σημείο στις δύο ιστορίες είναι η συστηματική «εξαφάνιση», από την πολιτεία και την τοπική κοινωνία, κάθε ίχνους της παρουσίας της άλλοτε «κυρίαρχης» αριθμητικά και πολιτιστικά ομάδας. Ο φόνος της συλλογικής της μνήμης. Με κατάπληξη είδα σε τουρκικές ιστοσελίδες στοχεύουσες την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη τα παλιά ελληνικά και λεβαντίνικα σπίτια της Σμύρνης να παρελαύνουν ως απόδειξη του «πόσο Ευρωπαϊκή είναι η Τουρκία». Καμμία αναφορά σε εκείνους που τα έκτισαν και τα κατοίκησαν. Παρουσιάζονται ως τυπικά δείγματα τουρκικής αστικής αρχιτεκτονικής... Στην «επίσημη» ιστοριογραφία της Σμύρνης απουσιάζει κάθε αναφορά στην ελληνική πλειοψηφία της πόλης το 19ο αιώνα, κάθε μνεία του ελληνόφωνου χαρακτήρα της. Αναφέρονται μόνο κάποιες γενικολογίες για την παρουσία «Λεβαντίνων» και την καθοριστική παρουσία τους στην οικονομική ζωή. Γίνεται ευθεία αναφορά στις διομολογήσεις και έμμεση, πλην σαφής, σκιαγράφηση των χριστιανών και εβραίων της πόλης ως ξένων κομπραδόρ που την απομυζούσαν.
Σμύρνη
Στη θέση των παλιών ελληνικών συνοικιών της Σμύρνης που αφάνισε η πυρκαϊά, στα «γκρέμια» της πυρρίκαυστης ζώνης που γνώρισαν οι γηραιοί σήμερα Λεβαντίνου, απλώνεται αυτό το τεράστιο «Πάρκο της Κουλτούρας». Σχεδόν οτιδήποτε ελληνικό ή αρμενικό δεν κάηκε, κατεδαφίστηκε. Θα βρεις τη Νέα Ευαγγελική Σχολή και το Παρθεναγωγείο στην Πούντα, αλλά όσο κι αν ψάξεις, ούτε μία επιγραφή, ούτε μία αναφορά στο τι υπήρξαν. Ψάξε πολύ, αλλά μαρτυρίες για την απαγορευμένη πρόσφατη ιστορία της πόλης, μία ιστορία που έρχεται να διαψεύσει το εθνικό παραμύθι ότι η Σμύρνη ήταν πάντα τουρκική, δε θα βρεις. Η πλέον συνήθης αναφορά στους Έλληνες είναι πως αυτοί έκαψαν τη Σμύρνη, πράξη που επισφράγισε το τέλος της Ελληνικής Κατοχής. «Έκαψαν τα σπίτια τους και έφυγαν» θα σου πουν συχνά πυκνά πολλοί στη Σμύρνη. Και δε φαίνεται να έχει καμμία σημασία το ότι οι γέροι Λεβαντίνοι και Εβραίοι άκουσαν την ιστορία από τους γονείς τους εντελώς διαφορετικά!
Αλλά μην εκπλήσσεσαι. Η ίδια «εθνική αφήγηση» διατείνεται πως γενοκτονία έπραξαν οι Αρμένιοι εις βάρος των Τούρκων και των Κούρδων και όχι το αντίθετο... Όσο η Σμύρνη δεν είναι θρησκόληπτη, άλλο τόσο είναι κεμαλική, και ως τέτοια εθνικιστική. Έχει τα κόμπλεξ μιας πόλης της οποίας οι κάτοικοι αισθάνονται – και δικαίως – ότι πρέπει να δικαιολογήσουν την παρουσία τους σε μία πόλη που στο πολύ πρόσφατο παρελθόν την κατοικούσαν «άλλοι».
Νομίζω πρέπει να ήμουν γύρω στα 15 με 16, όταν ανέλαβα στο σχολείο μία εργασία για την Αντιμεταρρύθμιση στην Ισπανία. Ψάχνοντας και διαβάζοντας, κάποια στιγμή η εκγκυκλοπαίδεια πήγε να μου πέσει από τα χέρια. Για πεντακόσια και πλέον χρόνια, διάβαζα, η Θεσσαλονίκη είχε ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΑΙ ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΗ πλειοψηφία. Δεν ήταν η ίδια η πληροφορία που με εξέπληττε, αλλά το γεγονός ότι ποτέ μέχρι τότε δεν είχα ακούσει κάτι τόσο βασικό για την ιστορία της δεύτερης πόλης της χώρας μου. Αναστατώθηκα. Λίγο πιο κάτω διάβασα και ότι το ΚΚΕ ιδρύθηκε από τον Αβραάμ Μπεναρόγια, Εβραίο της Θεσσαλονίκης. Μου γεννήθηκε μία περιέργεια που ενδεχομένως ποτέ δε θα κορεσθεί.
Συμπτωματικά, είχα μόλις αρχίσει να μαθαίνω ισπανικά. Ρώτησα τη γιαγιά μου, που είχε ζήσει το δράμα των Εβραίων της Αθήνας στην Κατοχή, αν γνώριζε πως η Θεσσαλονίκη ήταν πόλη εβραϊκή για αιώνες. Δεν είχε ακούσει τίποτε, μόνο την εκτόπιση και της εξολόθρευση των εκεί Εβραίων στην Κατοχή. Οι γονείς μου γνώριζαν για τη δημογραφική «ανωμαλία» της Θεσσαλονίκης, αλλά μάλλον δεν τους είχε προξενήσει ποτέ το ενδιαφέρον. Και βρέθηκε μία Ισπανίδα, η δασκάλα μου, να μου εξηγήσει – σε ένα χείμαρρο που δυσκολευόμουν να καταλάβω, τα περί Ιεράς Εξέτασης, εξορίας των Εβραίων και άφιξής τους στην Οθωμανική επικράτεια.
Τη Θεσσαλονίκη την επισκέφθηκα προτού δω τη Σμύρνη. Χρόνια πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, «Θεσσαλονίκη, Η Πόλη των Φαντασμάτων», προτού γίνει της μόδας σε Ελλάδα και Τουρκία η όλη φιλολογία περί απωλεσθέντος κοσμοπολιτισμού και εθνοτικών μωσαϊκών. Είχα όμως διαβάσει αρκετή ξένη βιβλιογραφία και πήγαινα, παρά τον τρόμο που μου προκαλεί το τραγικό τέλος των Εβραίων της πόλης και της Ελλάδας γενικότερα, με περιέργεια να γνωρίσω την ελληνική συμπρωτεύουσα.
Μνήμα
Βρήκα κάποιες ταμπέλες με Εβραϊκά ονόματα στην παλιά αγορά, κοντά στην Πλατεία Ελευθερίας (όπου και το μικρό, κρυμμένο θα έλεγες, μνημείο των Εβραίων μαρτύρων). Πήγα στο Εβραϊκό Μουσείο για να βρω δυο τρεις ταφόπλακες και κάποιες φωτογραφίες. Περιηγήθηκα όλες τις επαύλεις των μεγάλων Εβραϊκών οικογενειών στη Βασιλίσσης Όλγας, την αγορά Μοδιάνο και τα μέγαρα με τα σεφαρδίτικα ονόματα. Πουθενά, μα πουθενά, δε βρήκα μία πλάκα, ένα σημείο, μία αναφορά σε κάποιο οδηγό, που να αναφέρει την κακή λέξη. Εβραϊκό, Εβραίος.
Βρήκα τις δύο Συναγωγές που σώζονται, τη μία χωμένη μέσα σε ένα ένα τσιμεντένιο μέγαρο, και την άλλη, τη Μοναστηριωτών, κλειστή. Στον ίδιο δρόμο, τα γραφεία της Χρυσής Αυγής. Οι φασίστες «περιπολούν» το δρόμο της σημαντικότερης συναγωγής που απομένει, από τις 40 περίπου που λειτουργούσαν πριν το Ολοκαύτωμα. Τις κατέστρεψαν οι Ναζί, συχνά με υπόδειξη και πανηγυρισμούς των Ελλήνων γειτόνων τους. Μετά από επίμονες αιτήσεις των δημοτικών αρχών, εξάλλου, εικάζεται πως κατέστρεψαν το αχανές Εβραϊκό νεκροταφείο της Πόλης, το μεγαλύτερο της Ευρώπης και σημαντικότερο του Σεφαρδίτικου Εβραϊσμού. Στο χώρο του βρίσκονται σήμερα κτίρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Αυτό που δε βρίσκεται, είναι μία σημείωση που θα διαιώνιζε τη μνήμη του χώρου, τι υπήρξε και τι χάθηκε.
Ώστε εδώ λοιπόν ήταν η πόλη που την αποκαλούσαν Μάδρε ντε Ισραέλ, Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων; Η μόνη πόλη παρομοίου μεγέθους στην Εβραϊκή διασπορά, που διατήρησε για αιώνες την εβραϊκή πλειοψηφία; Είναι σαν οι Εβραίοι να μην πέρασαν ποτέ από τη Θεσσαλονίκη. Πολλοί βιάζονται να «κλείσουν» το ζήτημα, τονίζοντας πως οι Ναζί ήταν αυτοί που εξολόθρευσαν τους Εβραίους και νίπτοντας τας χείρας τους για τυχόν ελληνικές ευθύνες. Αξίζει κανείς να επισημάνει ότι, αν οι Ναζί εξολόθρευσαν τους ίδιους τους Εβραίους, το ελληνικό κράτος και η τοπική κοινωνία, σε αγαστή συνεργασία, είναι οι δολοφόνοι της μνήμης και της κληρονομίας τους.
Την πρώτη εκείνη επίσκεψη καταντράπηκα. Όσο μου άρεσε η ίδια η πόλη, με τις κομψότατες βυζαντινές εκκλησιές της, την Άνω Πόλη και τις λεωφόρους της με τα σπίτια του ‘30, τόσο ήθελα να ανοίξει η γη να με καταπιεί. Αισθάνθηκα ντροπή για τη συμπεριφορά του «δικού» μου έθνους σε βάρος μιας μειονότητας και της μνήμης της. Θυμήθηκα την αντίδραση που είχα τότε χρόνια αργότερα, όταν ένας Τούρκος συνταξιδιώτης μου αισθάνθηκε τόσο άσχημα στην Αρμένικη γειτονιά της Βηρυτού, που αρρώστησε. Δεν ξαναπάτησα το πόδι μου στη Θεσσαλονίκη για πολλά χρόνια. Έμαθα Εβραϊκά και λίγα Ισπανοεβραϊκά από πείσμα ίσως και μόνο. Μόνο αφού άρχισα να ασχολούμαι με την ιστορία και τις κοινότητες των μη-Μουσουλμάνων της Πόλης και μετοίκησα εδω, όταν πια έγινα και εγώ επισήμως «μειονότητα», ξεπέρασα τα «μας» και «σας», τα «εμείς» και «εσείς». Και επέστρεψα στη Θεσσαλονίκη να ξαναπροβληματισθώ, χωρίς τις τύψεις του «εμείς». Το «εμείς» πια για μένα είχε πεθάνει, και το είχα αποφασίσει: θα ήμουν παντού μια μειονότητα.
Θεσσαλονίκη Αγάπησα τη Θεσσαλονίκη όπως και τη Σμύρνη – αποκτώντας κατά τις διαδοχικές επισκέψεις μου φιλίες και προσωπικές μνήμες. Κάποιες μέσα στους ελάχιστους Εβραίους που απομένουν εκεί. Με περιηγήθηκαν στα εναπομείναντα σημεία της Εβραϊκής μνήμης, μου άνοιξαν τα σπίτια και τις καρδιές τους, με κάλεσαν στις γιορτές τους, μου μίλησαν για τους φόβους τους. Από αυτούς έμαθα πώς να βάφω τα αυγά του Πέσαχ, με κρεμμυδόφλουδα, καφέ και πιπέρι, όπως τα έβαφαν και οι ελληνορθόδοξοι παλιά για το Πάσχα. Έμαθα και πολλά για τη χώρα μου που πολλές φορές εύχομαι να μην είχα μάθει.
Με την πυρκαϊά στη Συναγωγή Ετς Χαΐμ των Χανίων, και καθώς ετοιμάζω ένα ακόμη ταξίδι στη Σμύρνη, όλες αυτές οι μνήμες των «οικείων κακών» του Ελληνικού αντισημιτισμού πέρασαν ξανά από μπροστά μου. Ιστορίες ντροπής και ενοχής συλλογικής. Ιστορία πρώτη. Μια φίλη μου κάποιας ηλικίας σήμερα επιστρέφει, παιδί, με τους γονείς της από το ναζιστικό στρατόπεδο. Βρίσκουν χριστιανούς συμπολίτες τους να έχουν καταλάβει το διαμέρισμά τους. «Ρε γαμώτο. Τόσοι Εβραίοι χαθήκανε στους φούρνους, εσείς έπρεπε να γυρίσετε;» Τους πέταξαν έξω. Από το σπίτι ΤΟΥΣ. Ιστορία δεύτερη. Εβραία από την κοινότητα του Βόλου «κυκλοφορεί» με χαϊδευτικό αρκούντως «ελληνοπρεπές». Ο σύζυγός της, πάλι, και Εβραϊκό όνομα έχει, και περίεργη προφορά. Προσκεκλημένοι και οι δύο σε σπίτι χριστιανών. Επαγγελματική επαφή. Οικοδέσποινα και καλεσμένη απομονώνονται στην κουζίνα. «Καλή και χρυσή γυναίκα είσαι», λέει η πρώτη στη δεύτερη, «αυτόν τον παλιοεβραίο τι τον πήρες;»
«Πάλι με τους Εβραίους ασχολείσαι; Ένα μόνο πράγμα με πικραίνει» μου λέει γνωστός μου, ιερέας παρακαλώ. «Αυτός ο Χίτλερ τη δουλειά του μισή την άφησε». «Τι θέλουν πια και σκαλίζουν το παρελθόν; Πρέπει να είναι υπερήφανοι που σήμερα η Θεσσαλονίκη είναι δική μας» άκουσα κάποιον γνωστό δημοσιογράφο να λέει στα παρασκήνια μιας παρουσίασης βιβλίου. Τα ίδια και στη Σμύρνη. «Αυτοί οι Έλληνες» μου είπε ένας μεσήλικας «καθώς πρέπει» αστός στην προκυμαία, περνώντας με για Τούρκο, «τι θέλουνε και μας ξεβράζονται κάθε καλοκαίρι; Δεν έχουν καταλάβει φαίνεται πως αυτά τα μέρη είναι δικά μας τώρα; Μια φορά τους πετάξαμε στη θάλασσα, τους ξαναπετάμε ξανά άμα χρειαστεί.» Πολλοί από αυτούς που ξεριζώθηκαν από τη Μικρά Ασία έπεσαν σαν τα κοράκια να φάνε τις περιουσίες, και τις ζωές και τη μνήμη, των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Ποιος είπε πως ο καταδιωκόμενος δε θα γίνει θύτης απάνθρωπος; Έχουμε δει το έργο πολλές φορές. Οι Τσερκέζοι στη Μικρά Ασία έναντι Αρμενίων, οι Παλαιστίνιοι στο Λίβανο.
Ανάμεσα στις φιλίες μου της Θεσσαλονίκης, η ιστορικός Ρένα Μόλχο. Λατρεύουν να τη μισούν. Αρχές και οι «επίσημοι ιστορικοί» του ενδόξου και ιστοροκτόνου κράτους μας γιατί τους χαλά το παραμύθι της Θεσσαλονίκης που από το Βυζάντιο, πέρασε δια μέσου του Οθωμανικού σκότους για να ξαναγίνει ελληνική, χωρίς ποτέ να χάσει την ελληνικότητά της. Η Εβραϊκή κοινότητα, γιατί η Ρένα δε βάζει γλώσσα μέσα. «Τι θέλει αυτή η γυναίκα και πάει και μιλά, και μας εκθέτει; Γιατί λέει σε όλους αυτά που δε θέλουν να ακούσουν, αυτά που και εμείς θέλουμε να ξεχάσουμε;» Βλέπεις οι λιγοστοί Εβραίοι της Θεσσαλονίκης βολεύονται να ζουν τη δική τους «ζωή εν τάφω», όπως οι Ρωμηοί της Πόλης, στη σιωπή, μακριά από κάθε δημόσιο διάλογο.
Rena Molho
Η Ρένα Μόλχο μιλά για Μνημοκτονία στη Θεσσαλονίκη, ενώ βλέπει και αυτή ομοιότητα στο παραμύθι που σερβίρεται στις δύο πόλεις. «Στη Σμύρνη βέβαια επεβίωσαν πολλοί περισσότεροι για να διαμαρτυρηθούν. Εδώ στη Θεσσαλονίκη επεβίωσαν ελάχιστοι». Επισημαίνει πως υπάρχει διάσταση ανάμεσα στην επίσημη ιστορία, που αποτελεί προϊόν εθνικοφροσύνης, και την κοινωνική ιστορία, απαλλαγμένη από «εθνικές ευαισθησίες», που διδάσκεται στα πανεπιστήμια. «Η επίσημη ιστορία δυστυχώς είναι ένα προϊόν εθνικοφροσύνης. Οτιδήποτε θα μπορούσε να ενώνει τον κόσμο, ενώπιον μάλιστα της ενωμένης Ευρώπης, χρησιμοποιείται από τις κυβερνήσεις για να τον χωρίζει. Διαιωνίζεται η λεγόμενη εθνική ιστορία, η οποία εξυπηρετεί σκοπιμότητες».
Ευτυχώς, πληθαίνουν οι τάξεις όσων αρνούνται να καταπιούν το παραμύθι που τους σερβίρεται στις δύο όχθες του Αιγαίου, ιδίως μεταξύ των νέων. Η λογική και η ηθική, ο ανθρωπισμός και το αίσθημα του δικαίου, κατανικούν συχνά τις «εθνικές ευαισθησίες». Θα ήταν υποκριτικό, ανακόλουθο, νομίζω ανήθικο, να αισθάνεται κανείς ταύτιση με όσα χάθηκαν στη Σμύρνη και ταυτόχρονα να αισθάνεται άνετα περπατώντας τους δρόμους της μονολιθικά ελληνοποιημένης Θεσσαλονίκης. Προσωπικά, σε κάθε μου βόλτα στη συμπρωτεύουσα αισθάνομαι εντελώς Σεφαρδίτης, χωρίς καν να το επιδιώκω. Ταυτίζομαι με τους απόντες. Ακόμα περιμένω, όπως τόσοι άλλοι, την Ελληνική αυτή φωνή που θα ψάλλει το ρέκβιεμ της Εβραϊκής Θεσσαλονίκης. Ελπίζω πως δε θα είναι αυτή του Θεοδωράκη, που βρήκε τώρα στα γεράματα τη ρίζα του κακού. Μωραίνει Κύριος...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου