Το άρθρο αυτό του Κωνσταντίνου Χολέβα παρουσιάστηκε αρχικά στην ελληνική έκδοση του περιοδικού BBC History.
Τα
δραματικά γεγονότα του Δεκεμβρίου- Ιανουαρίου 1944 στην Αθήνα έχουν
δώσει λαβή για την καλλιέργεια μιας ολόκληρης μυθολογίας από την πλευρά
του ΚΚΕ και άλλων συνιστωσών της ελληνικής Αριστεράς. Προσωπικά δεν
συμμερίζομαι απόψεις τύπου μαύρο-άσπρο (π.χ. όλοι οι δεξιοί είναι καλοί
και όλοι οι αριστεροί είναι κακοί), αλλά πιστεύω ότι η νέα γενιά Ελλήνων
δεν είναι υποχρεωμένη να τρέφεται με την μυθολογία και την
παραφιλολογία μιας συγκεκριμένης παρατάξεως.
Θα προσπαθήσω να
δώσω κάποιες παραμέτρους και ορισμένα ιστορικά στοιχεία, ώστε να βοηθήσω
την απαγκίστρωση της νεοελληνικής ιστοριογραφίας από μύθους συστηματικά
και περίτεχνα καλλιεργημένους επί δεκαετίες.
Ερώτημα 1ο.
Το
ΚΚΕ επί κατοχής απλώς βοηθούσε τον αγώνα κατά των κατακτητών ή
προετοίμαζε μεθοδικά την αρπαγή της εξουσίας και τον ένοπλο αγώνα κατά
του αστικού κοινοβουλευτικού καθεστώτος;
Παρά τους
τόνους μελανιού που έχουν χυθεί τα γεγονότα και τα ντοκουμέντα μιλούν
από μόνα τους. Το ΕΑΜ ήταν μία οργάνωση –προμετωπίδα, στην οποία
εντάχθηκαν βεβαίως πολλοί ακομμάτιστοι πατριώτες για να απελευθερώσουν
την πατρίδα από την τριπλή Κατοχή. Όμως το ΚΚΕ ποτέ δεν έχασε τον έλεγχο
και χρησιμοποίησε τη στρατολόγηση αγνών πατριωτών για να έχει
ετοιμοπόλεμο στρατό για την περίοδο μετά την Απελευθέρωση. Είναι
χαρακτηριστική η τάση του ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού
Στρατού) να διαλύει με φονικό τρόπο αντίθετες οργανώσεις ακόμη και την
Κεντροαριστερή ΕΚΚΑ του Συνταγματάρχη Ψαρρού. Η ΕΚΚΑ (Εθνική και
Κοινωνική Απελευθέρωση) και η ένοπλη ομάδα της, το 5/42 Σύνταγμα, δεν
είχε μεγάλη δύναμη, αλλά ως μη ελεγχομένη από το ΚΚΕ ενοχλούσε. Έτσι
φθάσαμε στη δολοφονία του Ψαρρού στο Κλήμα Δωρίδος από τον ΕΛΑΣ (νύχτα
της 16ης προς 17η Απριλίου 1944).
Ο Άγγλος Συνταγματάρχης Κρις
Γουντχάουζ, ο οποίος ανήκε τότε στη βρετανική στρατιωτική αποστολή που
στήριζε την ελληνική Αντίσταση, γράφει τα εξής χαρακτηριστικά: «Για τους
ηγέτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ -όχι όμως και για πολλούς από τους οπαδούς τους,
των οποίων ήταν εύκολο να εκμεταλλευθούν τον ενθουσιασμό- η πάλη κατά
των Γερμανών ήταν δευτερεύουσα μέριμνα, η οποία αναλαμβανόταν μόνο για
σκοπούς που εξυπηρετούσαν τον αρχικό σκοπό της κατακτήσεως της πολιτικής
εξουσίας»(1). Ο Γιουγκοσλάβος παρτιζάνος και συνεργάτης του Κομμουνιστή
ηγέτη Τίτο, ο γνωστός Βουκμάνοβιτς-Τέμπο, αν και υπήρξε για ένα
διάστημα σύμβουλος και συνεργάτης του ΚΚΕ, παραδέχεται ότι μερικές φορές
ο ΕΛΑΣ σκοπίμως απέφευγε τη σύγκρουση με τους Γερμανούς και Ιταλούς για
να διατηρεί δυνάμεις για την κατάληψη της εξουσίας.
Ερώτημα 2ο.
Τι προηγήθηκε του αιματηρού συλλαλητηρίου της 3.12.1944;
Μετά
την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12.10.1944 σχηματίσθηκε Κυβέρνηση
Εθνικής Ενότητος υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Σ' αυτή συμμετείχαν και
Υπουργοί-Υφυπουργοί από τον χώρο του ΕΑΜ χωρίς να είναι όλοι ακραίοι
κομμουνιστές. Αυτοί ήσαν οι Γ. Ζεύγος, Μ. Πορφυρογένης, Α. Σβώλος, Η.
Τσιριμώκος, Α. Αγγελόπουλος και Ν. Ασκούτσης. Οι διαπραγματεύσεις είχαν
καταλήξει στην απόφαση να διαλυθεί την 1.12.1944 η Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ
και να παραδώσει τη θέση της σε μία νέα Εθνοφυλακή, η οποία θα
απετελείτο από άνδρες όλων των αποχρώσεων και κομμάτων. Όμως το ΕΑΜ
αρνήθηκε την ημέρα εκείνη να συμμορφωθεί και με εντολή του ΚΚΕ
αποσύρθηκαν από την Κυβέρνηση οι αριστεροί Υπουργοί. Το ΚΚΕ κρατούσε την
Πολιτοφυλακή για να επιτεθεί εναντίον των Αγγλικών Δυνάμεων του Σκόμπι
και των ελαχίστων κυβερνητικών δυνάμεων, όπως ήταν η Χωροφυλακή και η
Αστυνομία Πόλεων. Ζήτησε δε άδεια για συλλαλητήριο στις 3 Δεκεμβρίου.
Ερώτημα 3ο.
Η
άποψη του ΚΚΕ είναι ότι το συλλαλητήριο ήταν ειρηνικό, αλλά τους
πυροβόλησαν εν ψυχρώ οι αστυνομικοί από τη Μεγάλη Βρετανία και από την
ταράτσα της Βουλής.
Η αλήθεια είναι ότι η απόφαση για γενική
επανάσταση είχε ληφθεί προ πολλού. Πριν από το συλλαλητήριο ένοπλοι του
ΚΚΕ επετέθησαν κατά του σπιτιού του Πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και
τραυμάτισαν έναν αστυφύλακα, ενώ στο Σύνταγμα σκότωσαν πριν από το
συλλαλητήριο άλλον έναν αστυνομικό. Την πραγματική εικόνα της
επαναστατικής προετοιμασίας ομολογεί ένα τότε στέλεχος του ΚΚΕ, ο Α.
Καλλιγάς, ο οποίος γράφει τα εξής εξόχως ενδιαφέροντα:
«Οι
εφημεριδοπώλες διαλαλούσαν τα παραρτήματα (της 1ης Δεκεμβρίου) με τη
μοιραία διαταγή και το διάγγελμα (του Σκόμπι) που απειλούσε το λαό με
λιμοκτονία και οικονομικό βάραθρο. Τώρα πια δεν απομένει καμία ελπίδα.
Καμία ελπίδα; Ίσως αν υποχωρούσαν οι εαμικοί. Έτρεξα στα γραφεία της
οργάνωσης. Τα δωμάτια ήσαν άδεια..... τα έγγραφα είχαν μεταφερθεί και
πολλά έπιπλα. Από τα στελέχη κανείς. Μόνο οι ελασίτες της φρουράς
υπήρχαν στο χτίριο και μερικοί πολίτες. Χωρίς να ρωτήσω τίποτε, γύρισα
προς τα πίσω. Βγήκα και τράβηξα για το Κόμμα. Μια ανάλογη έκπληξη με
περίμενε κι εκεί. Όλα είχαν μετακομιστεί. Το χτίριο είχε αδειάσει.
Ρώτησα τον άνθρωπο της πόρτας: «Δεν μου λες, σύντροφε, μεταφερθήκανε τα
γραφεία σας;». «Από σήμερα» μου απάντησε. «Πού» ξαναρώτησα με αδημονία.
«Στην παρανομία, σύντροφε», έκανε ζωηρά ο θυρωρός. «Δεν κατάλαβες ,
λοιπόν, ακόμη, τί γίνεται;» Και τότε κατάλαβα οριστικά και αναμφισβήτητα
τί γινότανε....»(2).
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι δύο ημέρες πριν από
το συλλαλητήριο, που πυροδότησε την έκρηξη, το ΚΚΕ και οι θυγατρικές του
οργανώσεις είχαν ήδη φυγαδεύσει τα στελέχη τους στην παρανομία και
είχαν κλείσει τα γραφεία τους. Η απόφαση για την ένοπλη κατάληψη της
εξουσίας είχε ήδη ληφθεί και είναι μέγας μύθος να επιρρίπτεται η ευθύνη
στην Αστυνομία, ότι δήθεν μετέτρεψε σε αιματηρή διαδήλωση ένα ειρηνικό
συλλαλητήριο. Το τεχνηέντως παρουσιαζόμενο ως «ειρηνικό συλλαλητήριο»
ήταν η αιχμή του δόρατος μιας προαποφασισμένης γενικής και βίαιης
εξέγερσης. Αν επετύγχανε αυτή η εξέγερση η Ελλάς θα είχε μεταβληθεί σε
ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως σταλινικού τύπου, εκατομμύρια
αντιφρονούντες (Βασιλόφρονες, Φιλελεύθεροι, Σοσιαλδημοκράτες κ.α) θα
είχαν εκτελεσθεί ή εγκλεισθεί σε ελληνικά Γκουλάγκ και η Μακεδονία και η
Θράκη θα είχαν αποσχισθεί από την Ελλάδα. Ευτυχώς που ο τελικός στόχος
των Δεκεμβριανών απέτυχε. Αυτά που είδαμε και μάθαμε για τα
κομμουνιστικά καθεστώτα μετά την κατάρρευσή τους το 1989-1990 μάς
πείθουν ότι ο Θεός και η αυτοθυσία των λίγων κυβερνητικών και Βρετανών
μαχητών έσωσαν την Ελλάδα από μύρια δεινά.
Ερώτημα 4ο.
Πώς δικαιολογείται το όργιο σφαγών αμάχων, οι λεηλασίες σπιτιών και καταστημάτων και η απαγωγή ομήρων εκ μέρους του ΚΚΕ;
Δεν
μιλούμε για θύματα σε μάχες μεταξύ αντιπάλων ομάδων. Αναφερόμαστε σε
ολόκληρες οικογένειες που βρέθηκαν παραμορφωμένες από την επαναστατική
βία του ΚΚΕ, του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ (κομμουνιστική οργάνωση ειδικευμένη
σε πολιτικές δολοφονίες). Αυτά τα κατέγραψαν Άγγλοι Εργατικοί (δηλαδή
Κεντροαριστεροί ) υπό τον Βουλευτή Σιτρίν που ήλθε ειδικά γι' αυτό τον
σκοπό στην Αθήνα μετά την καταστολή της ένοπλης στάσης. Ο τότε
Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός υπολόγισε σε 65.000 τους αμάχους που
φονεύθηκαν. Πολλοί απήχθησαν στα Κρώρα και σε άλλα σημεία της
Αττικοβοιωτίας και αναγκάσθηκαν να περπατούν ημίγυμνοι μέσα στο κρύο του
χειμώνα. Ίσως το ΚΚΕ ήθελε να εξαφανίσει την ηγεσία της αστικής τάξης
απαγάγοντας και δολοφονώντας ιατρούς, δικηγόρους, Πανεπιστημιακούς
καθηγητές και αξιωματικούς. Όμως και αυτή η ερμηνεία δεν εξηγεί το εύρος
και το μένος της βίας, διότι μεταξύ των δολοφονηθέντων και απαχθέντων
περιλαμβάνονταν και απλοί εργάτες, χαμηλόμισθοι υπάλληλοι, και άνθρωποι
κάθε τάξεως και ηλικίας.
Την απαράδεκτη βία και αιματοχυσία
παραδέχθηκαν με υπόμνημα προς τον Αντιβασιλέα και Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό
ορισμένα στελέχη του ΚΚΕ και των συνεργαζομένων αριστερών δυνάμεων. Το
κείμενο δημοσιεύθηκε στον Ριζοσπάστη της 5.4.1945, φέρει τις υπογραφές
των Σιάντου, Ζεύγου, Πορφυρογένη, Σβώλου, Αγγελόπουλου, Ασκούτση,
Μάντακα κ.α. και λέει μεταξύ άλλων: «Έγινε ένα κίνημα που όλοι
αναγνωρίζουν ότι δεν έπρεπε να γίνει και έπρεπε να είχε αποφευχθεί. ....
Και δυστυχώς κατά το κίνημα αυτό έγιναν όσα έγιναν εναντίον αμάχων και
αθώων...».
Την ίδια ακριβώς ημέρα συνήλθε η 11η Ολομέλεια της
Κ.Ε. του ΚΚΕ και κατέγραψε τα κυριότερα λάθη που οδήγησαν στην αποτυχία
της εξέγερσης: Επισημαίνονται κυρίως «η όχι σωστή εκτίμηση των διαθέσεων
και του ρόλου της αγγλικής κυβέρνησης του Τσώρτσιλ», η «υποτίμηση των
διαθέσεων της αντίδρασης τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό» και η
«υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του ΚΚΕ».
Για την ιστορία αξίζει
να αναφέρουμε ότι στις 3 Ιανουαρίου τα δύο μεγάλα κόμματα, Λαϊκό και
Φιλελευθέρων, για να στηρίξουν τον αγώνα υπέρ της αστικής δημοκρατίας,
σχημάτισαν και στήριξαν την Κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα. Στις 10
Ιανουαρίου συνήφθη ανακωχή και από 2 έως 12 Φεβρουαρίου 1945 συνεκλήθη
στη Βάρκιζα συνάντηση μεταξύ της Κυβερνήσεως και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με στόχο
την παράδοση του οπλισμού από τον ΕΛΑΣ. Εκεί υπεγράφη η ιστορική
Συμφωνία της Βάρκιζας, δόθηκε υπόσχεση να μην τιμωρηθούν οι ηγέτες της
εξέγερσης και επετράπη η ελεύθερη διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών.
Αργότερα ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης κατηγόρησε τον
Γιώργη Σιάντο ως προδότη και ως κύριο υπεύθυνο γι την ήττα στη μάχη της
Αθήνας τον Δεκέμβριο 1944.
Ερώτημα 5ο.
Θα κέρδιζε ή θα έχανε το ΚΚΕ αν απέφευγε την ένοπλη ρήξη και αν ακολουθούσε πολιτικές μεθόδους επιρροής;
Ο
γνώστης της εποχής, αείμνηστος πολιτικός και ιστορικός Ευάγγελος Αβέρωφ
(1908-1990. Ξεκίνησε ως στέλεχος των Φιλελευθέρων, στη συνέχεια
διετέλεσε στενός συνεργάτης και Υπουργός του Κωνσταντίνου Καραμανλή και
έγινε αρχηγός επί ένα διάστημα της Νέας Δημοκρατίας) παρατηρεί τα εξής:
«....Το
Κόμμα μπορούσε πράγματι αν παραιτείτο της τραγικής εξεγέρσεως του
Δεκεμβρίου του 1944 να καταλάβει μια θέση εξέχουσα και ίσως δεσπόζουσα
στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά το τέλος του 1944 βρισκόταν στην
Κυβέρνηση. Είχε αποκτήσει συμμάχους σε όλες τις τάξεις του πληθυσμού. Οι
πλείστοι από αυτούς , αν και ακόμη διατηρούσαν αμφιβολίες απέναντί του
ήταν του λοιπού τόσον εκτεθειμένοι ώστε θα συνοδοιπορούσαν κατ' ανάγκην
μαζί του. Εξάλλου το ΚΚΕ είχε εισχωρήσει παντού και οι αντίπαλοί του
ήταν αδύνατοι και διηρημένοι. Η πολιτική διαδικασία τού προσέφερε
πλεονεκτήματα σαφή, βέβαια, και με την πάροδο του χρόνου ίσως
αποφασιστικά. Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς το ΚΚΕ άφησε να του
διαφύγουν όλες αυτές οι εξαιρετικές ευκαιρίες.
Ίσως αυτό
οφείλεται στο ότι το ΚΚΕ ακολουθούσε δύο αντίθετες γραμμές και δεν
απεφάσιζε να ακολουθήσει τη μία ή την άλλη: Κυμαινόταν συνεχώς μεταξύ
του αγώνος και του συμβιβασμού, μεταξύ της γραμμής της δυνάμεως και της
γραμμής της πολιτικής. Χρησιμοποίησε τον αγώνα και τη δύναμη μόνο στον
«τρίτο γύρο». Αν είχε νωρίτερα ακολουθήσει τη μία ή την άλλη γραμμή
είναι πιθανόν ότι ο καταστρεπτικός γι' αυτόν «τρίτος γύρος» δεν θα
χρειαζόταν» (3). (Ο Αβέρωφ με τον όρο «τρίτος γύρος» αναφέρεται στην
ένοπλη σύγκρουση του 1946-1949 από την οποία το ΚΚΕ εξήλθε ηττημένο και
οδηγήθηκε στην παρανομία).
Ερώτημα 6ο.
Σήμερα τι πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι μας;
Νομίζω
ότι είναι καιρός να ισορροπήσει το εκκρεμές της ελληνικής
ιστοριογραφίας. Από το 1949 έως το 1974 ακουγόταν και γραφόταν μόνον η
αντικομμουνιστική πλευρά των γεγονότων του 1941-1949, στα οποία
περιλαμβάνονται και τα Δεκεμβριανά. Από το 1974 μέχρι σήμερα ακούγεται
κατά κόρον και καθ' υπερβολήν η άποψη του ΚΚΕ και η ερμηνεία της
αριστερόστροφης ιστοριογραφίας. Επιτέλους πρέπει η σύγχρονη Ελληνική
Δημοκρατία και η κοινωνία να αναγνωρίσει ότι όσοι Χωροφύλακες,
Αστυφύλακες, Λιμενοφύλακες, στρατιωτικοί κ.ά. σκοτώθηκαν υπερασπιζόμενοι
τη νόμιμη Κυβέρνηση της Ελλάδος δεν ήσαν «μοναρχοφασίστες», ούτε
συνεργάτες των Ναζί, ούτε ενήργησαν μόνοι τους και αυθαιρέτως.
Υπεράσπισαν τη δημοκρατία, τον Κοινοβουλευτισμό, την οικονομική ευημερία
και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Προς Θεού, δεν προτείνω να
ξανακαλλιεργήσουμε έναν παρωχημένου τύπου αντικομμουνισμό. Αλλά προτείνω
να γίνει προσπάθεια από τον Δεξιό και Κεντρώο χώρο για να διαδοθούν
περισσότεροι τα σοβαρά και ψύχραιμα βιβλία που επικρίνουν το ΚΚΕ για τα
Δεκεμβριανά, όπως π.χ. το βιβλίο «Φωτιά και Τσεκούρι» του Ευαγγέλου
Αβέρωφ. Και να οργανωθούν ιστορικά συμπόσια, στα οποία να μπορέσουν να
ακουσθούν ελεύθερα όλες οι απόψεις.
Είναι κωμικοτραγικό μετά την
κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων σταλινικού τύπου να βλέπουμε
αριστερούς συγγραφείς σε όλη την Ευρώπη να καταγράφουν και να επικρίνουν
τα εγκλήματα και τα άλλα σφάλματα των κομμουνιστικών κομμάτων ή
καθεστώτων και στη χώρα μας να εμποδίζονται από τραμπούκους οι Γάλλοι
συγγραφείς που ήλθαν στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσουν το βιβλίο «Η
μαύρη βίβλος του Κομμουνισμού» (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ). Φυσικά δέχομαι ότι
αγριότητες διεπράχθησαν πιθανόν και από την πλευρά των κυβερνητικών ή
των βρετανικών δυνάμεων. Σε έναν πόλεμο κανείς δεν είναι άγιος. Όμως
στην περίπτωση των κυβερνητικών επρόκειτο για μεμονωμένα περιστατικά ενώ
στην περίπτωση του ΚΚΕ και της ΟΠΛΑ επρόκειτο για σταθερή και
μεθοδευμένη γραμμή.
Καιρός να ομονοήσουμε οι Έλληνες, διότι οι
στιγμές είναι δύσκολες. Όμως η ομόνοια και η καταλλαγή δεν
επιτυγχάνονται με μονομερείς διαστρεβλώσεις της Ιστορίας και με συνεχή
καλλιέργεια μύθων από μία παράταξη, η οποία προκάλεσε μεγάλο θρήνο και
μεγάλη ζημιά στον τόπο και καλό θα ήταν κάποτε να καθήσει ταπεινά και να
κάνει τη σκληρή αυτοκριτική της. Όχι μόνο για τα Δεκεμβριανά, αλλά και
για την τυφλή υποταγή στον αιμοσταγή δικτάτορα Στάλιν, για το αίτημα της
απόσχισης από την Ελλάδα της Μακεδονίας και για πολλά άλλα.
Κωνσταντίνος Χολέβας
