From Small 'Grexit' Dominoes, Global Crises Grow

Submitted by Tyler Durden

inShare3

 

Submitted by Charles Hugh-Smith of OfTwoMinds blog,
Greece has the potential to be the small domino that ends up toppling much larger dominoes.

 

....

 

Here is a preliminary semi-random list of thoughts on Greece's exit from the euro.

 

1. I make no claim to expertise in this matter--but I don't think there are any experts in this, as there is no real analog in recent history.

 

2. This lack of analog (a nation with a small population and GDP leaving or being ejected from a much larger currency union) undermines all references to historical examples.

 

3. No offense intended to the hardworking people of Greece, but the population and GDP (gross domestic product) of Greece is quite small. Greece's population is 11 million and its GDP is about $240 billion. The modest scale of Greece also undermines any analysis or projection based on historic precedents involving much larger economies.

 

The European Union has over 500 million residents. Greece's population represents 2.2% of the EU populace.

 

Ecuador, which uses the US dollar as its currency, has 15 million people.

 

Los Angeles County, with slightly more than 10 million residents, has a GDP of $554 billion, more than double that of Greece.

 

4. A sovereign currency reflects not just the interest rate paid on its bonds, but on a host of other factors: fiscal and trade deficits/surpluses, currency pegs, national income, the vibrancy and resilience of the economy, the ability of the central state to manage the economy, private bank credit, transparency, costs of corruption, ease of doing business, how foreign investment capital is treated, the skill levels of its workforce and so on.

 

5. Thus the Grexit discussion of currencies leads directly to all the larger questions of the Greek economy, political order and society.

 

In other words, Greece faces not just a debt and currency crisis, but a systemic crisis of its social and political order, its machinery of governance, the legitimacy of its system of taxation and the flexibility of its economy. The currency and debt crises are reflections of these much deeper crises.

 

These include:

 

-- Does the structure of Greece's government lend itself to fragile coalitions that are incapable of implementing tough reforms?

 

-- The need to modernize the practical machinery of governance: record-keeping, taxation policies, transparency, processing of permits and other regulatory necessities, etc.

 

-- Does the central state have the wherewithal to effectively remake the culture to eliminate corruption as the default setting in the economy?

 

6. All other things being equal, a nation with a weak but stable currency that makes all imports costly to its residents invites investment in producing more goods and services locally. The keys to being attractive to long-term investment of foreign capital are: 

-- A stable currency
-- A central state that isn't going to nationalize the investment the next election cycle
-- A stable, transparent regulatory and permit system
-- A stable, transparent system of taxation

 

7. Some readers suggested Greece could peg a new drachma currency to the U.S. dollar as a means of establishing much-needed stability. The key to any peg's sustainability is setting the peg low enough that the market won't force the central bank to defend the peg, which is what triggered the Asian Contagion Crisis of the late 1990s.

 

The nation establishing the peg must also avoid overborrowing, in essence free-riding the stability established by the peg, which is what brought down Argentina's dollar peg in the early 2000s.

 

8. The Greek people have a simple choice: "do whatever it takes" to stay in the euro, which means living with austerity for decades to come, or leave the euro. It's that simple. The majority of Greeks supposedly want to stay in the euro, but they must come to grips with the reality that the euro is a plutonium life preserver. It's one or the other: permanent austerity as the cost of keeping the euro or no austerity and no euro. You can't have it both ways.

 

EU Leaders Throw Europe a Plutonium Life Preserver (October 27, 2011)

 

9. Though the mainstream financial media is running a full-court propaganda campaign promoting the idea that "Greece doesn't matter any more," the much-feared reality is that Greece has the potential to be the small domino that ends up toppling much larger dominoes:

 

Domino Chain Reaction (1:10 YouTube video)

 

Of related interest:

 

Greece Just Blew Up the Empire's Death Star of Debt

Although the financial media is blathering about negotiations and gamesmanship, the truth is Greece just blew up the Empire's Death Star of debt. There's nothing left to negotiate except the official admission that the Imperial Death Star of debt, the most fearsome threat in the galaxy, has been blown to smithereens.

 

The Forbidden Truth: Islamic State (ISIS) Recruiter Admits Getting Funds from America

Call it one of many US dirty secrets. Washington covertly recruits, funds, arms, trains, and directs extremist Islamic State and other Takfiri terrorists. The same ones it lies about waging war on. Uses them as proxies against its adversaries. Notably during Obama’s tenure against Libya’s Gaddafi. Currently against Assad in Syria. Ahead against future enemies to be named later. Iran very much in Washington’s cross hairs. Longstanding US regime change plans remain firm. RT International, Fars News and LiveLeak reported the same story. Calling Yousaf Al Salafi an IS Pakistani commander. In detention in Pakistan, he admitted getting funds from America. On January 22, he and two associates were arrested in Lahore, said AFP. According to the English language newspaper The Express Tribune: “During investigations, (Al Salafi) revealed that he was getting funding – routed through America – to run an organization in Pakistan and recruit young people to fight in Syria.” The information came from its sister Urdu language Daily Express. From a source close to Pakistan’s investigation on condition of anonymity. Saying Al Salafi was arrested in December. Admitted getting $600 per recruit. Worked with at least one accomplice. Reportedly a Pakistani imam. According to the unnamed source: “The US has been condemning the IS activities but unfortunately has not been able to stop funding of these organizations, which is being routed through the US.” “The US had to dispel the impression that it is financing the group for its own interests, and that is why it launched offensive (actions) against the organization in Iraq but not in Syria.” Its oil facilities, infrastructure, grain silos and other non-military sites are targeted. Scores of civilians were killed. IS fighters remain largely unscathed. New ones enter Syria through Turkey, Jordan and Israel’s Golan. According to a Pakistani security source, recruiting IS fighters “was raised several several times (by) local media” reports. “(E)ven in the diplomatic corridors between US and Pakistan…(M)edia reporters here suggest(ed) that hundreds of recruits have been exported from Pakistan.” The issue was discussed with John Kerry on his recent Islamabad visit. “The matter was also taken up with CENTCOM (US Central Command) chief, General Lloyd Austin, during his visit to Islamabad earlier this month,” an unnamed source said. Reuters was told Al Salafi is a Pakistani-Syrian. Came to Pakistan via Turkey. Arrived five months ago. Established a Pakistani-based IS group. Local media report growing internal IS influence. Citing incidents in Lahore and Multan. Where IS flags and graffiti are clearly visible. Last year, Obama began bombing claimed IS sites in Iraq and Syria. Washington wants unchallenged regional control. Fear-mongering is longstanding US practice. Obama nonsensically calls IS “unique…If left unchecked, these terrorists could pose a growing threat beyond (the) region, including to the United States,” he claims. Washington’s objectives include controlling regional oil. Installing pro-Western puppet regimes. Balkanizing Iraq into the Kurdish north, Baghdad center and Basra south. Controlling the country more effectively this way. Ousting Assad. Eliminating a key Israeli rival. Replacing him with a US-friendly stooge. Isolating Iran. Its turn awaits US regime change plans. America’s dark side threatens world peace. Obama wants congressional authority for unconstrained war. Billions of dollars in funding. America’s longstanding business is war. Obama calls it US “leadership.” International law calls it naked aggression. Based on Big Lies. With no just cause. No existential or other threats. No legal standing regardless of congressional action. Security Council members alone may authorize war. Every US post-WW II one was illegal. Including ongoing direct and proxy ones. New ones planned. War is America’s strategy of choice. Permanent ones. Dirty ones. Waged without mercy. Against nations US forces can easily roll over. How many more countries will America ravage and destroy? How many more victims will die? Wars won”t end when Obama leaves office. Whoever replaces him will continue them seamlessly. Wage new ones. Expect no end to mass slaughter and destruction. Not as long as lunatics run the Washington asylum. The only solution is nonviolent revolution. The alternative is continued death, destruction and growing homeland repression. Tyranny by any standard. Masquerading as democracy works only for so long. America’s dark side is to ugly to hide. Stephen Lendman, globalresearch.ca

History In the Balance: Why Greece Must Repudiate Its “Banker Bailout” Debts And Exit The Euro

 

Now and again history reaches an inflection point. Statesman and mere politicians, as the case may be, find themselves confronted with fraught circumstances and stark choices. February 2015 is one such moment.

For its part, Greece stands at a fork in the road. Syriza can move aggressively to recover Greece’s democratic sovereignty or it can desperately cling to the faltering currency and financial machinery of the Euro zone. But it can’t do both.

So by the time the current onerous bailout agreement expires at month end, Greece must have repudiated its “bailout debt” and be on the off-ramp from the euro. Otherwise, it will have no hope of economic recovery or restoration of self-governance, and Syriza will have betrayed its mandate.

Moreover, the stakes extend far beyond its own borders. If the Greeks do not take a stand for their own dignity and independence at what amounts to a financial Thermopylae, neither will the rest of Europe ever escape from the dysfunctional, autocratic, impoverishing superstate regime that has metastasized in Brussels and Frankfurt under cover of the “European Project”.

Indeed, the crony capitalist corruption and craven appeasement of the banks and financial markets that have become the modus operandi there are inexorably destroying the EU and single currency. By fleeing the euro and ECB with all deliberate speed, therefore, the Greeks will give-up nothing except the opportunity to be lashed to the greatest monetary train wreck ever recorded.

So Greek Finance Minister Yanis Varoufakis has the weight of history on his shoulders as he makes the rounds of European capitals this week. His task in not merely to renounce the ham-handed “austerity” dictated by the Troika. Apparently even the French are prepared to acknowledge that the hideous suffering that has been imposed on Greece’s less fortunate citizens must be alleviated. Yet the latter is only a symptom of what’s wrong and what stands in the way of a real solution. 

The true evil started with the bailouts themselves and the resulting usurpation by the EU politicians and apparatchiks of both financial market price discovery and discipline and sovereign democratic prerogatives.  Accordingly, the terms of Greece’s current servitude can’t be tweaked, “restructured” or “swapped” within the Brussels bailout framework.

Instead, Varoufakis must firmly brace his interlocutors on the true history and the condition precedent that stands before them. Namely, that the Greek state was effectively bankrupt even before the 2010 bailout, and that the massive amounts of debt piled upon it thereafter was essentially a fraudulent conveyance by the EU. 

Accordingly, Greece’s legitimate debt is perhaps $175 billion based on the pre-crisis euro debt outstanding at today’s exchange rate and the haircut that would have occurred in bankruptcy. Greece’s new government has every right to repudiate the vast amount beyond that because it arose not from the actions of the Greek people, but from the treachery of EU politicians and the Troika apparatchiks—-along with the unfaithful stooges in the Greek parliament and ministries which executed their fraudulent conveyance.

Indeed, the purpose of the massive EU, ECB and IMF loans to Greece was just plain ignoble and corrupt. The European superstate deployed its vast fiscal and monetary powers to make whole the German, French, and Italian banks and other financial institutions which had gorged on Greece’s sovereign debt. For more than a decade, heedless gamblers and lazy money managers and bankers had loaded up on Greek debt bearing yields that superficially bore a premium relative to the German and US treasury benchmarks, but in fact did not remotely compensate for the self-evident credit risk embedded in Greece’s budgetary profligacy. 

All of this was plainly evident. During the years before the crisis and especially under the oligarchy dominated Karamanlis government, Greece’s spending relative to GDP soared. Yet Athens didn’t bother to impose the taxes necessary to pay for its public spectacles, such as the 2004 Olympics, or its vast expansion of the state bureaucracy, its wasteful gorging on German defense equipment or the ever-rising subventions to special interest groups.

Moreover, it was also plainly evident at the time that even as Greece was sinking into public insolvency, its overall economy was on a fast track to crisis, as measured by a soaring current account deficit. In effect, northern European banks were flooding it with radically mis-priced debt, causing a orgy of unsustainable domestic borrowing and spending.

Indeed, during the 10-year run-up to the crisis, loans to private households and businesses soared by 5X. But in the standard Keynesian fashion, the booming investment and consumption spending financed by this debt eruption was not real or sustainable. It just temporarily flattered the GDP figures, making Greece’s actual public debt burden even more onerous than the reported figures—especially after Goldman and other bankers bearing illicit accounting schemes and predatory derivative deals had perfumed the fiscal pig.

The resulting untoward impact of this entire, phony EU financial regime could not be more starkly evident than in the two graphs below. They contrast what was happening to Greece’s true, permanent public debt burden—-with the ability of its profligate politicians to access international debt markets at super-cheap rates.

In fact, Greece had been on a steady path toward bankruptcy for 25 years, but as the EU monetary boom accelerated after the turn of the century and the false yields on its euro denominated debt continued to fall, the nation’s public debt to GDP ratio was soon in terminal territory. The jig was up on its mad-cap leap into phony euro prosperity.

Greek 10-Year Bond Yield

But when the crisis came, it was all about saving the rotten regime that had enabled imprudent risk-taking and gross missing pricing of sovereign debt throughout the European financial system. EU apparatchiks never cared a wit about the plight of the Greek people. Their desperate machinations were only for the purpose of appeasing the financial market speculators who would have otherwise caused debt service to soar throughout the EU, thereby generating an existential crisis that would have brought down the failing machinery of the euro and the EU’s superstate rulers in Brussels.

So five years of false history needs to be aired and purged. The baleful truth is that widows and children, among others, are starving in Athens today in order that financial speculators would not have a hissy fit and that the apparatchiks of the EU could hang on to their power, privileges and cushy sinecures.  

Varoufakis himself recently made this crystal clear:

Europe in its infinite wisdom decided to deal with this bankruptcy by loading the largest loan in human history on the weakest of shoulders, the Greek taxpayer. What we’ve been having ever since is a kind of fiscal waterboarding that has turned this nation into a debt colony.”

The real assault on Greece and the common people of every other European country stems from central bank corruption of the sovereign debt market; and from the associated crony capitalist regime of bank bailouts. By effectively eliminating credit risk and by artificially driving the yield on public debt to essentially zero, the European superstate has supplanted old fashioned price discovery, accountability and honesty in the entire multi-trillion market in sovereign European debt with the destructive “whatever it takes” writ of its financial apparatchiks.

Consequently, and as exemplified by today yields of 160 bps, 54 bps and 26 bps, respectively, on the Italian, French  and German 10-year bonds, the European government debt market has become a financial freak show. These insane prices have nothing to do with “deflation”; they are pure gifts to front running speculators, who, after five-years of bailouts and ZIRP, have every reason to believe that the craven fools running the European superstate will never permit a dime of losses.

Needless to say, exempting bankers and investors from the consequence of their own folly and greed is fatally inimical to democratic self-governance. As is now so evident in Europe’s mounting economic stupor and gathering political fractures, it inexorably leads to unaccountable, centralized rule of fiscal life and financial markets, alike; it is the reason why the Greek people have been stripped of their sovereignty and turned into debt slaves of the EU apparatchiks. 

So the status quo ante must be restored, and it is not hard to imagine how it would have played out. Had the actual parties to Greece’s prior spree of fiscal profligacy been allowed to step up to the plate and to shoulder the unpleasant consequences of their previous feckless actions, the outcome would have been a painful bankruptcy—but one which would have cleared the decks of the real culprits and paved the way for a constructive revival of the Greek economy.

First and foremost, the foolish European banks and bond speculators who ignored the self-evident risks of Greece’s runaway finances would have taken the deep haircuts needed to put Greece’s debt back on a sustainable basis. There would have been no new debt to bailout the culpable financial operators who lured Greece’s government into unsustainable borrowing at artificially cheap yields in the first place; and no fraudulent conveyance of losses from these financial institutions to the common folk of Greece. Rather than soaring to its present crushing total of $350 billion, Greece’s debt would have actually been rolled back sharply from the $230 billion level it was approaching in 2010.

Moreover, had the crisis been allowed to run its course to bankruptcy when it came to a head in 2010, the resulting massive losses to banks and speculators would have conveyed two essential messages— without which neither political democracy nor honest financial markets can survive.

The first message would have been to mind the financial condition, policies and politics of each and every sovereign issuer within the EU; there was never any mutualization of debt anywhere in the documents and treaties of the EU and no reason to believe that markets could simply command it when it became convenient.

The second, even more crucial message, would have been that there is an inherent, huge risk factor embedded in euro denominated sovereign debt because unless the German army is to occupy Europe, there is no basis, ultimately, for compelling any member country to abide by the fiscal limits of the treaty or even to stay in the EU.

Would that the punters in London and Zurich and the complacent bankers in Munich and Paris have suddenly found that they had been issued new bonds denominated in drachma at 20 cents on the dollar. The current crop of self-serving crony capitalist who run these institutions would have been forced to find a new line of work long ago.

And let us not mince words. Governments will always be tempted to issue way too much debt. The only way to restrain them is to allow the bankers and investors who buy their paper to face the risk of ruinous losses—both in their financial statements and their career prospects.

Let me tell you something else. Had Greece been allowed to go bust in 2010, then and there real “price discovery” would have commenced in the European sovereign debt markets. And there would have been a two-way therapy as a result. The bankers and investors who bought Greece’s junk would have been flushed, and Greece’s politicians would have faced their own day of reckoning.

In fact, in the wake of a bankruptcy, it would have been the Greek people and their government—- not the officious bureaucrats of the Troika—-who would have been obliged to formulate and impose the requisite measures of austerity. Needless to say, the calamity and embarrassment of a national bankruptcy five years ago would have caused the Greek electorate to throw-out the corrupt, incumbent politicians and the crony capitalist oligarchs that brought the nation to ruin in the first place.

And notwithstanding the tough choices that would have confronted a new post-bankruptcy government, the resulting period of austerity and fiscal self-discipline would have had a therapeutic purpose. That is, to enable the Greek state to function without new borrowings and to eventually restore its credit in the international capital markets. 

Had Greece been forced into bankruptcy and the drachma, it would have been required to endure a brutal regime of “austerity” as it cut its primary deficit to zero; and it would not have had the easy escape option to run the drachma printing presses red hot and monetize its fiscal debt. That would have caused a plunging exchange rate and massive flight of domestic capital and savings.

Stated differently, Greek democracy would have been forced to make tough choices, including deep cuts to pensions, curtailment of subsidies to domestic industries and interest groups, wholesale firings at its bloated public bureaucracies, and painful tax increases on millions of citizens. But the “memorandum” laying out this plan of austerity would not have been written in Brussels and delivered by officious bureaucrats speaking in French, German and English tongues.

Instead, the sacrifices and pain would have been hammered out in the halls of Greece’s parliament and its government ministries. Had the politicians and officials who run these institutions attempted to cheat, kick-the-can and otherwise indulge in budgetary self-delusion, they would have been quickly cut short for lack of cash.

Likewise, any attempt to make ends meet by monetizing the debt would have instantly imposed pain on the Greek citizenry in the form of a plummeting Drachma and prohibitive cost of imports. In short, the public’s ire would have been directed where it belongs—-at its own politicians in nearby Athens, not Frau Merkel and  the faceless bureaucrats who had been sent to Greece to do her bidding.

So if the task at hand is to turn the clock back to 2009, what is the math involved in repudiating the $175 billion fraudulent conveyance by the EU and how can the new Greek government get it done?

The first part is straight forward. Based on the widely circulated Bruegel numbers, Greece purportedly owes the IMF $35 billion. It should repudiate all of its IMF debt because never again should any Greek government go hat-in-hand to the IMF. The latter is a loathsome institution—-a gigantic fount of moral hazard and hand-maiden of the world’s crony capitalist bankers. During the last four decades it has done little except rescue the soured bets of bankers and bond managers and impose destructive shock therapies on fiscally impaired supplicants, thereby stripping these sovereign nations of the obligation to rectify their own excesses and formulate their own plans of austerity and recovery.

Indeed, the Greeks could do the world an immense favor by not only defaulting on the debts fraudulently conveyed by the IMF, but perhaps it could also threaten to arrest any IMF bureaucrat who crosses its border. Clueless mountebanks like Ms. Lagarde need to understand they are not doing gods work after all; and legislators in Washington, London and Tokyo who keep sending multi-hundred billion blank checks to the IMF need to explain to their constituents why their tax dollars are being squandered bailing out the bad bets of international bankers.

Likewise, if a 50% haircut was good enough for Germany in 1953, it ought to suffice for the settlement of Greece’s obligations to the EU institutions today. According to Bruegel’s estimates, the combined amount owed to the Eurozone countries and the ECB is about $230 billion, meaning that $115 billion could be sliced off that total.

Finally, the $25 billion balance of the $175 billion haircut needed to repudiate Greece “bailout debt” would have to come from the approximate $70 billion owed to private banks and bond investors outside of Greece. In practice that would amount to no hair cut at all from the current blown-out market value of these obligations. Indeed, the hedge fund speculators and other punters which scooped up this paper during the illusionary Draghi recovery of the past year would be more than lucky to recover 67 cents on the dollar.

So the issue is not the math—its how to get the job done. The answer is that it needs to be done by way of announcement, not negotiations. The debt involved here is not legitimate; it is a fraudulent conveyance foisted upon the Greek people by the bureaucracy and politicians of the European superstate.

In announcing that it is leaving the Euro, therefore, Greece only needs to enumerate how much it intends to pay on its EU/ECB outstandings and over what period of time. About a century ago even the vengeful French were willing to give an impoverished Germany 50 years to make it reparations. Today’s prosperous statesman in Berlin should be happy to receive the same.

So history is at an inflection point. Hopefully the disparate coalition of leftist politicians and anti-establishment rebels that the Greek people have turned to in sheer desperation will not be bamboozled by the present chorus of Keynesian apologists for the EU’s rogue regime of banker bailouts and printing press monetarism.

Greece does not need to borrow new money from any one, and by announcing that it will refuse the next installment of the bailout it has already embraced that cardinal principle. Moreover, after a 2-3 year debt service suspension needed to stabilize its economy and public finances, it can live with a modest primary budget surplus for years to come in order to devote perhaps 4% of GDP to servicing its $175 billion of legitimate external debt. Except this time the required fiscal surpluses would be thrashed out in the democratic forum where the very idea of rule by the people first arose.

Likewise, Greece can re-establish its own central bank, currency and international credit if it is willing to abide by a second cardinal rule. Namely, its reconstituted central bank must be constitutionally prohibited from monetizing the debt of the Greek state or receiving government subsidies after its initial capitalization to create a Drachma based monetary system.

Let its central bank own RMB, USD and gold. Under that central banking arrangement, domestic interest rates would be set by market forces. Reckless printing of Drachma to buy any of these global assets would be self-evidently futile—even to central bankers. And a financial system and currency which strictly shackled its central bankers would in no time become a haven for domestic savers and capital inflows, alike.

Finally, if Greece’s new leftist regime actually believes that it can restore economic growth and prosperity through public investment—a belief that does not remotely hold up under the evidence—- it need only adhere to a third cardinal rule. That is, it must find an efficient, equitable and politically sustainable way to raise the money through current taxation.

Greece has been borrowing its way to disaster long enough.

David Stockman, davidstockmanscontracorner.com

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΝΑΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΧΤΙΣΤΙΚΑΝ ΠΑΝΩ ΤΟΥΣ....... ΠΛΗΡΗΣ ΟΔΗΓΟΣ

 

Είναι ευρύτερα γνωστό πως δίπλα ή κάτω από μία εκκλησία υπάρχουν τα ερείπια κάποιου αρχαίου ελληνικού ναού. Σε αρκετές, μάλιστα περιπτώσεις, οι ίδιοι οι αρχαίοι ναοί έχουν μετατραπεί σε χριστιανικές εκκλησίες.

Όποιον ιερέα κι αν ρωτήσουμε γιατί χτίστηκαν χριστιανικοί ναοί πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά θα μας πει πως ήθελαν να «εξαγνίσουν» το χώρο από την «ειδωλολατρία» των «εθνικών». Αυτό, ίσως, είναι η μισή αλήθεια.

Πιθανότερο είναι πως ήθελαν να «ελέγξουν» ή να «εκμεταλλευτούν» την δύναμη των αρχαίων ιερών. Εξάλλου είναι γνωστό και κατά ένα μεγάλο ποσοστό επιβεβαιωμένο ότι οι αρχαίοι ναοί ήταν ιδρυμένοι πάνω σε τόπους δύναμης, πάνω σε ειδικούς ενεργειακούς τόπους οι οποίοι πρόφεραν ηρεμία, γαλήνη, ίαση, οριακά φαινόμενα κλπ.

Ωστόσο, η δύναμη ενός τόπου φαίνεται να «λειτουργεί» σύμφωνα με την «ηθική» αυτών που διαμένουν εκεί. Ή για να το πω διαφορετικά: η δύναμη ενός τόπου γίνεται γόνιμη και δημιουργική, για τον άνθρωπο, όταν αυτός που θα κατοικήσει εκεί το κάνει με σεβασμό. Τότε ο άνθρωπος «συντονίζεται» με την δύναμη, ή έρχεται σε συνάφεια με το «θείο». Διαφορετικά η δύναμη μένει στείρα και δεν αποδίδει. Ο τόπος μπορεί να γίνει περίτρανος και λαμπρός αλλά η δύναμη δεν αποδίδει. Ή μάλλον αποδίδεται, διαχέεται αλλά δεν εκλαμβάνεται.

Σε όσες εκκλησίες δεν έχουν «προσαρμοστεί» δεν έχουν εναρμονιστεί στο περιβάλλον όπως οι αρχαίοι ναοί, πάνω στους οποίους κτίστηκαν, έχουν παρατηρηθεί πολλά διαζύγια και όχι μόνο δεν στεριώνει ο γάμος αλλά και τα παιδιά που βαφτίζονται σε τέτοια μέρη-εκκλησίες δεν έχουν την «απαραίτητη» ή «απαιτούμενη» πνευματική και ψυχική ισορροπία.

ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΤΟΠΩΝ & ΙΕΡΩΝ

Αν με προσοχή ερευνήσουμε τα ονόματα των εκκλησιών και των αρχαίων ιερών, θα διαπιστώσουμε εύκολα, πως σε πληθώρα των περιπτώσεων αυτοί που ονόμασαν τις εκκλησίες πολύ απλά αντιστοίχισαν το όνομα που ήταν αφιερωμένος ο αρχαίος ναός με τον χριστιανικό άγιο που έχτισαν από πάνω του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντικατάσταση του ονόματος αρχαίου ναού απόΔήμητρα Χθονία σε Άγιο Δημήτριο. Όπου δηλαδή υπάρχει εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στο ενενήντα τις εκατό των περιπτώσεων έχει χτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό της Δήμητρας Χθονίας. Το ίδιο συμβαίνει με τα πιο πολλά  εκκλησάκια του προφήτη Ηλία που έχουν «αντικαταστήσει» τους αρχαίους ναούς του Απόλλωνα Ηλίου. Ή ακόμα και τα εκκλησάκια του Αγίου Γεωργίου έχουν πάρει τη θέση ναών και ιερών του Δία.

Για παράδειγμα οι περισσότερες εκκλησίες του Αγίου Πέτρου είναι κωδικοί που σχετίζονται με κάποιο «ειδικό» πέτρωμα ή ορυκτό στο υπέδαφος της εκκλησίας -πρώην αρχαίου ναού- με κάποιο πολύτιμο, ημιπολύτιμο λίθο ή ακόμα και «μαγικό» ή «μυθικό» λίθο (συνήθως Ερμές, Απόλλωνος Αυγιέου, ομφαλούς κλπ) τους οποίους, αν και «ειδωλολατρικής» προέλευσης η εκκλησία τους κρατά καλά φυλαγμένους στους κόλπους της.

Οι εκκλησίες με την ονομασία Κοίμηση της Θεοτόκου κωδικοποιούν την παρέμβαση του ιερατείου σε κάποια πύλη, είσοδο, σπηλιά κλπ που -φυσικά βρίσκεται από πάνω τους η συγκεκριμένη εκκλησία- «κοίμισαν» δηλαδή σφράγισαν και απομόνωσαν την όποια είσοδο από το ευρύ κοινό και τους πιστούς, συνήθως για προσωπική εκμετάλλευση ή για άλλους λόγους.

Μια διαφορετική σημασία έχουν οι εκκλησίες Παναγία η Τρυπητή στο Αίγιο, Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, Παναγία η Παραπορταριανή στην Μύκονο, η μονή Μέγα Σπήλαιο στα Καλάβρυτα κλπ. Όλες υποδηλώνουν πως βρίσκονται επάνω ή δίπλα σε ανοίγματα από σπηλιές, οι οποίες ναι μεν δεν έχουν σφραγιστεί, αλλά και πάλι οι περισσότερες δεν είναι προσβάσιμες για το κοινό.

Με σπηλιές, άλλου είδους, συνδέονται και οι εκκλησίες που έχουν το όνομα της Αγίας Παρασκευής και που σημαίνει ότι το κτίριο βρίσκεται «παρά Εκάβης» ή σχετίζεται με το όνομα των Καβείρων, οπότε η σύνθεση των λέξεων οδήγησε στην παραφθορά του Παρασκευή, ή πολύ απλά συνδύασαν το όνομα αυτό με τις σπηλιές της Εκάβης ή των Καβείρων, λόγω της ομοιότητας των ονομάτων.

Και στις δύο περιπτώσεις, η Εκάβη και οι Κάβειροι υπονοούν υποχθόνιους θεούς που βγαίνουν από την γη, μέσα από σπηλιές, γι αυτό και στην συγκεκριμένη είσοδο ήρθε και χτίστηκε η εκκλησία της αγίας Παρασκευής, για να εμποδίσει την έξοδό τους..

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΥΠΟΓΕΙΩΣ

Πολλές εκκλησίες, κυρίως βυζαντινές και των πρώτων χριστιανικών χρόνων έχουν χτιστεί πάνω σε αρχαία ιερά και ναούς που αυτά είχαν πρόσβαση σε υπόγειες στοές που επικοινωνούσαν με άλλα συστήματα στοών και έφταναν τελικά να επικοινωνούν με άλλους ναούς ή τοποθεσίες.

Τέτοια παραδείγματα έχουμε στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, με το λιγότερο τέσσερις υπόγειες διαδρομές που η μία από αυτές καταλήγει στις κατακόμβες του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου απέναντι από την Αγία Σοφία, και η άλλη στα κάστρα. Τον Άι Γιάννη τον Πρόδομο πολλοί τον ξέρουν και ως Αι Γιάννη τον Υπόγειο.

Στην Σύρο, η ορθόδοξη εκκλησία Κοίμησης της Θεοτόκου και η οποία είναι χτισμένη πάνω από τον αρχαίο ναό της Φρατρίας Αθηνάς, έχει ένα πολύπλοκο σύστημα στοών στα υπόγειά του και επικοινωνεί με άλλους ορθόδοξους αλλά και καθολικούς του νησιού.

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ ΠΑΝΩ Ή ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΙΕΡΑ

Είδαμε πως οι χριστιανικοί ναοί χτίστηκαν πάνω στους αρχαίους για πολλούς λόγους. Όταν δεν τους «σκέπαζαν» με χριστιανικούς ή όταν δεν τους γκρέμιζαν εκ θεμελίων, κι όταν δεν μπορούσαν να τους καταστρέψουν, τότε πολύ απλά τους μόλυναν. Έπρεπε να μολυνθεί το αρχαίο ιερό, αφού δεν μπορούσαν αλλιώς οι χριστιανοί να «κλέψουν» την δύναμη του τόπου. Ο πιο απλώς και πιο εύκολος τρόπος για να μολύνουν ήταν με την ίδρυση και τοποθέτηση στην κατάλληλη θέση ενός νεκροταφείου, όπως εκείνο που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη κολλημένο στην πλευρά ιερού ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς ή εκείνο που επίσης ανακαλύφθηκε στον χώρο των Ιερών στην Νεμέα.

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Στις αρχαίες πόλεις του Άθωνα λατρευόταν ο Ζευς Ομάλιος ή Φύξιος, ο Απόλλων, ο Διόνυσος, ο Ηρακλής, ο Τιτάνας Κρείος, ο Νηρέας, η Αφροδίτη η Ουρανία, η Μορφώ, η Άρτεμις η Αγραία και Ποτάμια, η Δήμητρα και άλλες πελασγικές και θρακικές Θεότητες. Στην κορυφή του Άθωνα υπήρχαν πολλοί βωμοί διαφόρων θεοτήτων. Μία από τις προσωνυμίες του Δια ήταν «Αθώος Ζεύς» επειδή υπήρχε κάποτε στην κορυφή του Άθω άγαλμα του Δία, σήμερα βέβαια δεν υπάρχει.

Αξίζει να προσέξουμε, πως το ιερό της Αρτέμιδος αποτελούσε άβατο για τους άντρες, αλλά όχι για όλη την χερσόνησο, όπως συμβαίνει σήμερα, παρά μόνο γύρω από το ιερό. Στο ιερό κατοικούσαν μόνο γυναίκες, ιέρειες της θεάς, όπου και τελούσαν τα Μυστήρια της Αρτέμιδος από ανύπανδρες γυναίκες, όχι μόνο προς τιμή της αλλά και προς τιμή του Απόλλωνα και της Δάφνης.

Η αδελφή του Απόλλωνα, είχε ως βασίλειό της την άγρια παρθένο φύση, που δεν είχε βεβηλωθεί από ανθρώπινο χέρι. Αυτή την έννοια έχει και η προσωνυμία της ως Αγνή και Παρθένος. Προσωνυμίες που απέκτησε και η Παναγία για διαφορετικούς λόγους. Η Άρτεμις είναι επίσης Θεά των τοκετών γι αυτό και την αποκαλούν Παιδοτρόφο, Εύλοχον, Ειλειθυίαν. Για παρόμοια φροντίδα και προστασία παρακαλείται και η Παναγία από γυναίκες που βρίσκονται σε ενδιαφέρουσα.

Κατά το πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα, αρχίζει να επικρατεί η ονομασία που όλοι γνωρίζουμε σήμερα «Άγιον Όρος».

ΑΚΡΟΠΟΛΗ

Ήδη από τον 6ο μ.Χ. αιώνα ο Παρθενώνας βεβηλώνεται, ή αν θέλετε, μετατρέπεται σε χριστιανική εκκλησία της Παρθένου Μαρίας. Το 1204, η εκκλησία αυτή μετατρέπεται σε φράγκικη, ενώ μερικούς αιώνες μετά, ο τουρκικός ζυγός επεμβαίνει και αλλάζει το σκηνικό σύμφωνα με τα δικά του θρησκευτικά δεδομένα. Στα 1456 ο Παρθενώνας γίνεται τούρκικο τζαμί.

Διάφοροι χώροι της Ακρόπολης αλλάζουν και γίνονται χριστιανικοί. Για παράδειγμα μία σπηλιά που βρίσκεται πάνω από το θέατρο μετατρέπεται και αφιερώνεται στην Παναγία την Χρυσοσπηλιώτισα. Το Ασκληπιείο αλλάζει σε ναό των Αγίων Αναργύρων. Η Αρχαία Κρήνη, όπως και κάθε πηγή που για τους αρχαίους -όπως και σήμερα είναι παραδεκτό - είχε  θαυματουργές ιδιότητες, αν και καθόλα «ειδωλολατρικής» έμπνευσης γίνεται Αγίασμα, για τις ίδιες, φυσικά, ιαματικές ιδιότητες.

Απέναντι από την Ακρόπολη υπάρχει ο λόφος που βρίσκεται το αστεροσκοπείο. Παλιά λεγόταν λόφος των Νυμφών επειδή εκεί υπήρχε ιερό τους. Στο ίδιο πιθανόν μέρος, ή πολύ κοντά υπάρχει σήμερα ο ναός της Αγ. Φωτεινής.

ΘΗΣΕΙΟ

Μεταξύ 6ου και 8ου αιώνα σφραγίστηκε η είσοδος του πρόναου για να γίνει εκεί το Ιερό Βήμα. Στον τοίχο του προδόμου ανοίχτηκε η κύρια είσοδος της εκκλησίας. Στην βόρεια πλευρά ανοίχτηκε μικρή πόρτα (σήμερα είναι κλειστή με παράταιρο τρόπο). Πιθανότατα, ανοίχτηκαν τρεις ακόμα πλάγιες πόρτες μετά το έτος 979, οπότε και έγινε η εικονογράφηση των εξωτερικών τοίχων. Στα τέλη του 10ου ή κατά τις αρχές του 11ου αιώνα, έγινε ριζική ανακαίνιση της εκκλησίας με δαπάνες πιθανότατα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου.

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, το Θησείο μετατράπηκε σε λατινική εκκλησία. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, περιήλθε πάλι στους Έλληνες ως εκκλησία, αλλά επιτρεπόταν μόνο μία φορά τον χρόνο, στις 23 Απριλίου του Αγίου Γεωργίου, να λειτουργούν. Το 1836 το Θησείο γίνεται αποθήκη και μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, ξανά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου μέχρι το 1835, οπότε και μετατράπηκε σε προσωρινό αρχαιολογικό μουσείο και αργότερα σε αποθήκη αρχαιοτήτων. Το 1936 και με απόφαση του αρχαιολογικού συμβουλίου γκρεμίστηκαν οι μεταγενέστεροι τοίχοι με τους οποίου φρασσόταν ο πρόναος αναστυλώθηκαν και συμπληρώθηκαν οι δύο κίονες, οι χριστιανικές τοιχογραφίες και αγιογραφίες αφαιρέθηκαν.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΙΕΡΑ

Στην Αθήνα και στην οδό Μητροπόλεως έξω από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων υπάρχει το εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης. Αν και μικρό κάτω από την εκκλησία υπάρχουν μεγάλα υπόγεια με στοές που οδηγούν σε διάφορες κατευθύνσεις. Η Αγία Δύναμη είναι χτισμένη πάνω σε αρχαίο ιερό των Ιλισιάδων Μουσών.

Στον ίδιο δρόμο, λίγο πιο πέρα και κάτω από την Μητρόπολη των Αθηνών, ή πολύ κοντά της, βρισκόταν ο ναός της Υπερβόρειας Ειλείθυιας προστάτιδας του τοκετού. Η Ειλείθυια είχε ταξιδέψει στην Δήλο για βοηθήσει την Λητώ, μητέρα του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, για να γεννήσει. Είναι γνωστή και ως Άρτεμις Ειλείθυια.

Στην οδό Ευριπίδους υπάρχει το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου, γνωστό και ως Αϊ Γιάννη της Κολώνας, διότι μέσα στην εκκλησία, στον χώρο του ιερού και στο αριστερό του μέρος υπάρχει αρχαίος κορινθιακός κίονας, ο οποίος βγαίνει πάνω από τα κεραμίδια της εκκλησίας. Στην βάση της κολόνας, οι παλιοί Αθηναίοι έδεναν πολύχρωμα νήματα και κορδέλες, για να γιατρέψει ο Άι-Γιάννης τις αρρώστιες τους. Πρόκειται για ένα εντελώς αρχαίο «ειδωλολατρικό» συνήθειο που έκαναν σε αντίστοιχα μέρη για να ζητήσουν προστασία από τον Απόλλωνα Αυγιέα.

Λίγο πιο πέρα από τις Στήλες του Ολυμπίου Διός, υπάρχει ένα κοίλωμα που στην παλιότερη Αθήνα ήταν γνωστό ως Βατραχονήσι. Εκεί που βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, υπήρχε βωμός των Ιλισιάδων. Από εκεί περνούσε ο ποταμός Ιλισσός, όπου και η Κρήνη Καλλιρόη, πηγή που έπαιρναν νερό οι αρχαίες Αθηναίες κόρες για να χρησιμοποιήσουν στις τελετές του γάμου.

Στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, επί της οδού Πειραιώς και Ιεράς Οδού, υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Τριάδος που βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.

Αν ακολουθήσουμε την Ιερά Οδό από τον Κεραμεικό στα τέσσερα περίπου χιλιόμετρα θα συναντήσουμε ένα εκκλησάκι. του Αγ. Σάββα. Εκεί, σύμφωνα διάφορες ιστορικές πηγές, επιγραφές και άλλες, υπήρχε μία ιερή συκιά. Αυτό, βέβαια, μας το επιβεβαιώνει και ο Παυσανίας: «Υπάρχει επίσης βωμός του Ζεφύρου και ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου τιμώνται μαζί και η Αθηνά και ο Ποσειδών. Στο μέρος αυτό λένε πως ο Φύταλος είχε δεχτεί στο σπίτι του τη Δήμητρα και πως η θεά τους έδωσε σ αντάλλαγμα (σ.τσ. για πρώτη φορά) το οπωροφόρο δέντρο της συκιάς.»

Ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο της Ιεράς Οδού, φτάνουμε στο Δαφνί, ο ναός της Παναγίας είναι χτισμένος πάνω στα ερείπια του ελληνικού ναού του Απόλλωνος Δαφναίου.

Στην Ελευσίνα υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ζαχαρία, η οποία είναι χτισμένη ακριβώς πάνω στα ερείπια βυζαντινής που και αυτή είχε χτιστεί ακριβώς πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Τριπτόλεμου. Εκεί κοντά άλλωστε βρέθηκε και το γνωστό ανάγλυφο με την Δήμητρα και την Κόρη που δίνουν στον Τριπτόλεμο τον καρπό του σίτου. Αλλά και στο αρχαίο  τελεστήριο της Ελευσίνας έχει χτιστεί το βυζαντινό ναίδριο της Παναγίας.

Η μονή Καισαριανής και η μονή Αστερίου είναι χτισμένες πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά της Αρτέμιδος και των Καβείρων αντίστοιχα. Η μονή της Καισαριανής είναι του 10ου αιώνα και χτίστηκε πάνω σε παλαιότερη του 4ου μ.Χ. Η της Καισαριανής και Αστερίου επικοινωνούν μεταξύ τους με υπόγειες στοές καθώς και με άλλα υπόγεια μονοπάτια που οδηγούν σε άλλες αρχαίες ιερές τοποθεσίες.

Στο Μαρούσι, υπάρχει ένα εκκλησάκι ο Αι-Γιάννης, του 15ου αιώνα και ο οποίος έχει χτιστεί πάνω στα θεμέλια του προϋπάρχοντος αρχαίου ελληνικού ναού της Αρτέμιδος Αμαρυσίας.

Στην Άνω Γλυφάδα, έξω από την Αθήνα, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Κόρακα, ο οποίος είναι χτισμένος πάνω σε αρχαίο ναό του Απόλλωνα. Αξίζει να τον επισκεφτείτε και να δείτε το εσωτερικό της εκκλησίας καθώς «κρύβει» πολλά από τον αρχαίο ναό.

Στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής, υπάρχει η γνωστή σπηλιά της Πεντέλης που κατά τους αρχαίους θεωρούνταν «Αιπόλειο του Πανός» ή αλλιώς «Παναιπόλειο», δηλαδή ο Πόλος του Πάνα ή του Παντός. Τα διάφορα «υπερφυσικά» φαινόμενα στο σπήλαιο αλλά και στην γύρω περιοχή «δίνουν και παίρνουν» όπως και οι διάφορες θεωρίες γι αυτά. Ο τόπος εκεί φαίνεται να έχει κάποια ιδιαίτερη ενέργεια. Για τους λόγους αυτούς, προφανώς, αναγέρθηκε μικρή εκκλησία προκειμένου να «εξαγνίσει» τον τόπο ή να οικειοποιηθεί την ενέργεια της περιοχής. Πεντέλη, άλλωστε, σύμφωνα με μία σύγχρονη εκτίμηση σημαίνει «Πύλη εν τω τέλη».

Κοντά στον Μαραθώνα υπάρχει η Μονή Βρανά. Είναι χτισμένη στο αρχαίο ιερόΔήμητρος Χθονίας. Μάλιστα, εκεί υπάρχει και κάτι το ιδιαίτερα χαρακτηριστικό. Η μονή είναι «εντοιχισμένη» σε μία σπηλιά,  -σφραγίζοντας έτσι την πρόσβαση- από ορισμένο ύψος της οποίας στάζει μύρο. Το μύρο αυτό, βέβαια, είναι πλέον «άγιο» και «ιερό», αφού σε κανέναν από τους επισκέπτες και τους πιστούς, δεν πάει το μυαλό ότι το «αγιασμένο» αυτό μύρο προϋπήρχε της εκκλησίας, από τα «ειδωλολατρικά» χρόνια. Ανάλογο φαινόμενο υπάρχει σε αρκετές εκκλησίες όπως στην Αγία Παρασκευή Τεμπών.

Ας περάσουμε τώρα στην Πελοπόννησο και την αρχαία πόλη της Σικυώνας. Εκεί θα συναντήσουμε μία Φράγκικη εκκλησία του Ζαρακά, η οποία είναι χτισμένη ακριβώς δίπλα σε ναό της Αρτέμιδος.

Στην αρχαία πόλη Βούρα της ΒΔ Πελοποννήσου, στη σημερινή θέση Τρουπιά όπου βρίσκεται το μετόχι της μονής του Άγιου Σπηλαίου υπήρχε ιερό και μαντείο του Ηρακλή. Βρισκόταν μέσα στο σπήλαιο, όπου φυσικά και το άγαλμα του Ήρωα.

Η Παναγία η Χελιδονού στην Τράπεζα της παραλιακής Αχαίας είναι χτισμένη στα ερείπια αρχαίου ναού αφιερωμένου στην Γαία.

Το απόμερο γραφικό ερημοκλήσι της Οσιοπαρθενομάρτυρος Θεοδώρας της Πελοποννησίας, με την θαυμαστή, σαν από εξωτικό παραμύθι, δασοσκέπαστη οροφή της, στους πρόποδες του Τετραγίου όρους, τέσσερα περίπου χλμ από το χωριό Βάστα Μεγαλοπόλεως και σε υψόμετρο περί τα 860μ. Ενδέχεται να ανεγέρθη στα ερείπια ναού του τραγοπόδαρου αρχαίου θεού Πάνα -του σατανά κατά τους χριστιανούς. Χάλκινα αγαλματίδια που βρέθηκαν εκεί προ δεκαετιών ενισχύουν, χωρίς να επιβεβαιώνουν την εικασία αυτή.

Η εκκλησία όπου παντρεύτηκε ο ήρωας της επανάστασης Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο χωριό Ζαρούχλα Αχαίας είναι χτισμένος επάνω στον ναό Καταθεσίου Αρτέμιδος.

Το γνωστό Ποντικόκαστρο είναι και αυτό χτισμένο πάνω σε αρχαίο ναό της Αρούρας Αρτέμιδος, όπου από κάτω υπάρχουν υπόγειες αρχαίες στοές και περάσματα.

Από το να γίνει εκκλησία δεν γλίτωσε ούτε το εργαστήριο του Φειδία, στο οποίο φιλοτέχνησε το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, ενός από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου. Πολύ παράξενο, κατά την άποψη του γράφοντα, που ένα απλό εργαστήρι, το οποίο δεν υπήρξε ούτε ιερό, ούτε λατρευτικός τόπος, ούτε κάτι άλλο, να γίνει εκκλησία. Στα ερείπια του εργαστηρίου χτίστηκε μια μεγάλη βυζαντινή εκκλησία από τον Θεοδόσιο τον Β΄.

Φτάνοντας στο Άργος, θα συναντήσουμε στους πρόποδες της κορυφής Ασπίδας το εκκλησάκι του Αγίου Ηλία. Είναι χτισμένο στα ερείπια του ιερού του Απόλλωνα και της Αθηνάς, που ήταν και μαντείο.

Στο Ελληνικό θα συναντήσουμε τα απομεινάρια μίας πυραμίδας, από τις ελάχιστες που έχουν διατηρηθεί σχεδόν (ο θεός να το κάνει αυτό το «σχεδόν») σε ακέραια κατάσταση. Μερικά μέτρα δίπλα της υπάρχει και εκεί μία εκκλησία. Κι όμως ο τόπος δεν ήταν ιερός.  Ηπυραμίδα αυτή αποτελούσε κατά πάσα πιθανότητα φρυκτωρία. Τι λόγους είχε να χτιστεί εκεί εκκλησία;

Το ίδιο μπορούμε να αναρωτηθούμε για την εκκλησία της Επισκοπής η οποία βρίσκεται στο κοίλο του αρχαίου θεάτρου της Τεγέας.

Η αρχαία Τεγέα συνορεύει με την αρχαία Μαντίνεια στον αρχαιολογικό χώρο της οποίας υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής. Η εκκλησία αυτή είναι η παράξενη εκδοχή αρχιτεκτονικής χριστιανικού οικοδομήματος. Σε τίποτα δεν θυμίζει εκκλησία. Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως βρίσκεται χτισμένη στα θεμέλια του ναού της Αρτέμιδος και χτίστηκε αποκλειστικά από τα αρχαία αυτά οικοδομικά υλικά, καθώς από τα αιγυπτιακά Σεραπεία της περιοχής και επίσης από ένα ναίσκο της θεάς Ήρας.

Το εκκλησάκι της Παναγίας της Ραχιώτισας στην Φλιούντα, είναι και αυτό χτισμένο επάνω στο αρχαίο Ασκληπιείο.

Στην αρχαία Τροιζήνα υπήρχε ναός της Αφροδίτης Κατασκοπίας εκεί που σήμερα βρίσκεται η εκκλησία της Επισκοπής.

Στον Ταύγετο και στην αρχαία πόλη Βρυσέαι υπήρχε ναός και άγαλμα του Διονύσουστο ύπαιθρο και πηγή. Σήμερα υπάρχει εκκλησία. Στην ίδια περιοχή υπάρχει και εκκλησάκι του προφήτη Ηλία για το οποίο υπάρχει η παράδοση ότι: «μετά από τάμα πιστού, οι εργάτες προσπάθησαν να κτίσουν το εκκλησάκι στην απέναντι κορφή, αλλά τα υλικά το βράδυ εξαφανίζονταν και τα έβρισκαν την επομένη, στη ψηλότερη κορφή όπου τελικά κατασκευάστηκε». Παράξενο που το τάμα του πιστού δεν «έπιασε» και το εκκλησάκι ήθελε να χτιστεί σε εκείνη την κορυφή του Ταύγετου, όπου βρισκόταν η ιερή τοποθεσία του Ήλιου ή του Απόλλωνα.

Σε Μεσσηνιακό βουνό πάνω από το χωριό Παλαιό Λουτρό, συναντούμε στη σπηλιά του Κουφιέρου το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Εκεί υπήρχε αρχαιότατος ναός από τον οποίο δεν σώζεται τίποτα, για να μας τον θυμίζει, έστω και ονομαστικά.

Σε δρακόσπιτο της Όχης, στην Εύβοια, υπήρχε παλιά ιερό της Ουράνιας Αφροδίτης. Δίπλα υπήρχε και η Ελαιατική Σχολή που μετατράπηκε σε χριστιανικό φροντιστήριο με το όνομα Μονή των Ομολογητών.

Στην κεντρική Ελλάδα, στην Αγ. Μαρίνα Βοιωτίας αν αναζητήσουμε θα βρούμε την εκκλησία του Αγίου Βλάσιου, ο οποίος είναι χτισμένος πάνω σε αρχαίο ιερό του Πανοπέα, ο οποίος, σημειώστε έφτιαχνε ανθρώπους από πυλό. Σήμερα η ίδια περιοχή είναι γνωστή από αναφορές για εμφανίσεις ΑΤΙΑ. Πως να μην χτιστεί εκεί μία εκκλησία να εξαγνίσει τον χώρο!

Μεταξύ Κάστρου και Ορχομενού, στο χωριό Παύλο και στην αρχαία Υηττό το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου στην κορυφή του λόφου αντικαθιστά ναό του Ηρακλή, από το ίδιο αρχαίο υλικό. Μάλιστα η Αγία τράπεζα έχει το εξής παράδοξο: ήταν αφιερωμένη στον ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμο Σεβήρο. Ο Άγιος Νικόλαος ήταν Ασκληπιείο κάτι που επιβεβαιώνεται και από την ενεπίγραφη πλάκα.

Έξω από τον Ορχομενό, ήταν ο τάφος του Ησιόδου, ο ναός του Βάκχου, μα κυρίως και πάνω από όλα βρισκόταν ο ναός των Χαρίτων, αφιερωμένος στις Τρεις Χάριτες, τις οποίες τιμούσες οι Ορχομένιοι με τα Χαριτήσια, γιορτές που περιλάμβαναν μουσικούς αγώνες, στους οποίους έπαιρναν μέρος αοιδοί και ποιητές από όλη την Ελλάδα. Στην θέση του ναού και κατασκευασμένη από το ίδιο αρχαίο οικοδομικό υλικό χτίστηκε η βασιλική της μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του 874.

Στην Λαμία, αν επισκεφτούμε το κάστρο Αφανός θα διαπιστώσουμε ή θα μάθουμε πως έχει χτιστεί πάνω από το ναό Δήμητρας Χθονίας. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι πως επικοινωνεί υπογείως με το απέναντι βουνό στο οποίο υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Λουκά, η οποία και αυτή είναι χτισμένη σε αρχαίο ιερό ναό.

Ο ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών και Αγίων Πάντων, προστάτες των πανέμορφων και ολοπράσινων Μηλιών Πηλίου. Στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα ο ναός, υπήρχε βωμός και ιερό του αρχαίου Ερμή, επίσης ψυχοπομπού ο οποίος λατρευόταν και ως κήρυκας. Το ίδιο ψυχοπομποί είναι και οι Μιχαήλ και ο αγγελιοφόρος Γαβριήλ στους οποίους αφιερώθηκε ο ναός, σαν συνέχεια της παλιάς θρησκείας, αλλά που στην ουσία η αντικατάσταση αυτή δήλωνε τη νίκη του «Ενός και Αληθινού Θεού», ο οποίος απέτασσε  τα φαντάσματα των ειδώλων και του παγανισμού.

Στον Όλυμπο είναι εμφανές και προφανές ότι εκκλησάκια όπως π.χ. του πρ. Ηλία ή το εκκλησάκι της Αγίας Κόρης είναι χτισμένο σε αρχαίο ναό. Το πρώτο αντικαθιστά τονΒωμό του Διός και το δεύτερο ναό της Κόρης της Δήμητρας, Περσεφόνης, ή ενδεχομένως και της Αρτέμιδος καθώς και αυτή ήταν Παρθένος και προστάτης της αμόλυντης Φύσης.

Στους πρόποδες του Παγγαίου, θα βρούμε ένα εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας. Απ έξω υπάρχει μία ορθογώνια παραλληλόγραμμη πέτρα που ονομάζεται «η πέτρα του Απόλλωνα». Η πέτρα αυτή ανήκει στον Απόλλωνα Αυγιέα, όπου οι αρχαίοι και κάποιοι σημερινοί, αλλά παλιοί Έλληνες έκαναν σπονδές με λάδι, τη στόλιζαν με πολύχρωμες ταινίες, για να τους προστατεύει.

Στο κέντρο της Έδεσσας θα δούμε τον ναό ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Χωρίς μεγάλη προσπάθεια θα διακρίνουμε κιονόκρανα που παλιά ανήκαν σε ιερό του Υψίστου Δία, πάνω στον οποίο άλλωστε χτίστηκε η κατοπινή εκκλησία.

Βορειότερα θα συναντήσουμε την πασίγνωστη εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι πως ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος τον ναό του Ήλιουμετασκεύασε σε ξενώνα της Αγίας Σοφίας. Παρενθετικά αξίζει να πούμε πως ο ίδιος έκανε το ναό της Άρτεμης εκτροφείο μεταξοσκώληκων ενώ τον ναό της Αφροδίτης μετέτρεψε σε πορνείο.

Ο ίδιος δεν στάθηκε σε αυτές μόνο τις αλλαγές. Η γνωστή Ροτόντα, που ονομάστηκε στις μέρες μας έτσι λόγω του κυκλικού της σχήματος, ήταν ναός των Καβείρων. Με διαταγή του, γίνεται και αυτός χριστιανική εκκλησία με την ονομασία Ναός των Ασωμάτων (ή) και Ναός των Αγίων Αγγέλων. Βέβαια, έχει και ένα τρίτο όνομα -σαν τους λωποδύτες- το οποίο είναι Άγιος Γεώργιος. Ο ναός των Καβείρων κατά τον τουρκικό ζυγό έγινε το Ορτάτς-Σουλτάν-Οσμάν-Τζαμί.

Η εκκλησία Αχειροποίητος, στην Θεσσαλονίκη, έχει και αυτή χτιστεί στα θεμέλια αρχαίου ναού και συγκεκριμένα της Αφροδίτης. Στα χρόνια κατοχής από τους Τούρκους, η Αχειροποίητος μετατρέπεται με την σειρά της σε τζαμί.

Παρενθετικά αξίζει να σημειώσουμε ή να επισκεφτούμε τους Κήπους του Πασά, στην Θεσσαλονίκη. Είναι και αυτοί χτισμένοι στα αρχαία ερείπια ενός αρχαίου ιερού τηςΑφροδίτης.

Στο Βελούχι της Ευρυτανίας, αν αναζητήσουμε θα βρούμε τον εγκαταλειμμένο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Έχει χτιστεί πάνω σε παλαιότερο χριστιανικό ναό, κι αυτός πάνω σε αρχαίο ναό του Διονύσου.

Τα θεραπευτικά αρχαία λουτρά, της αρχαίας Τραϊανούπολης, στην Θράκη, συνοδεύονται από την εκκλησία της μαρτυρικής Αγίας Γλυκερίας.

Αλλά ούτε και οι αρχαίοι ναοί και τα ιερά στα νησιά μας έχουν μείνει χωρίς την συντροφιά μίας εκκλησίας, από πάνω ή δίπλα τους.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου μέσα στο Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, χωρητικότητας 4000 ατόμων περίπου. Ανεγέρθηκε το 1840 από Αγγλικανούς και το 1865 μετατρέπεται σε ορθόδοξη εκκλησία, ενώ από το 1956 περνάει στην λήθη. Στη θέση του υπήρχε ναός ή βωμός, πιθανότατα του Δία.

Στα βόρεια της Κέρκυρας, στην Κασσιόπη, ο σημερινό ναός της Παναγίας που υπάρχει εκεί έχει χτιστεί πάνω ακριβώς από τον αρχαίο ναό του Δία. Επίσης στην Παλαιοκαστρίτσα όπου υπάρχει το βυζαντινό μοναστήρι της Παναγιάς, θεωρείται από αρχαιολόγους ότι κάπου από κάτω του ή στην ίδια περιοχή βρίσκεται το ανάκτορο τουβασιλιά Αλκίνοου. Ποιος, όμως, τολμάει να «σηκώσει» το μοναστήρι και να κάνει ανασκαφές;

Στο ίδιο νησί η βασιλική της Παλαιόπολης, η Αγία Κερκύρα, είναι το παλαιότερο χριστιανικό μνημείο του νησιού (5ος αι.). Σήμερα παραμένει ερειπωμένο από τους Βομβαρδισμούς του Β΄ ΠΠ. Στο κτίσμα έχουν χρησιμοποιηθεί μέρη και υλικά από το δωρικό ναό της Αρτέμιδος (580 π.Χ.) που έχει ανακαλυφθεί εκεί, δίπλα στη Μονή των Αγίων Θεοδώρων.

Στο Νυδρί της Λευκάδας, θα βρούμε μία πυραμίδα και δίπλα της ένα εκκλησάκι.

Στην Σαλαμίνα, αυτοί που έχτισαν την Μονή Φανερωμένης, έκαναν το παν για να θάψουν από κάτω της αρχαίο ναό. Τα κατάφεραν τόσο καλά που δεν είμαστε σε θέση να πούμε σε ποιόν ήταν αφιερωμένος.

Στο νησάκι Κρανάη, σημερινό Μαραθωνήσι που βρίσκεται στον Λακωνικό κόλπο υπάρχουν ερείπια του ναού της Αφροδίτης Μιγωνίτιδως, και αναγερμένο στη θέση του την σημερινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Στα Κύθηρα, πάλι, αρκετές εκκλησίες είναι χτισμένες πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά, αλλά αρκετές από αυτές για λόγους που δεν γνωρίζουμε παραμένουν κλειστές για τους επισκέπτες.

Πάτμος, ο λαξεμένος βράχος Καλλικατσού, στους πρόποδες του οποίου και μέσα στην θάλασσα υπάρχουν τα θεμέλια μικρής εκκλησίας της Παναγίας της Φυλαττομένης. Εκεί υπήρχε ναός της Αναδυομένης Αφροδίτης ή της Σελήνης.

Στην Ρόδο στον ναό των Ιπποτών, που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη του Κολοσσού, έχουν βρεθεί επιγραφές που υποδεικνύουν ή μαρτυρούν έμμεσα για ένα ιερό ή ναό του θεού Ήλιου. Στο ίδιο σημείο ήταν, κατά πάσα, πιθανότητα τοποθετημένο ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, ο Κολοσσός της Ρόδου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον θεό Ήλιο.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΝΤΕΙΑ

Παρόμοια χριστιανική αντιμετώπιση είχε και το Τροφώνιο μαντείο, καθώς χρειάστηκαν δύο εκκλησίες για να «καλύψουν» την «ειδωλολατρική» εμβέλεια  του χώρου. Σήμερα θα δούμε μία διώροφη εκκλησία εκεί. Ο πρώτος όροφος που βρίσκεται και στην επιφάνεια είναι ο ναός της Αγίας Σοφίας. Η δεύτερη εκκλησία βρίσκεται στο υπόγειο της πρώτης, δηλαδή μέσα στο σπήλαιο που από το έδαφος μπορούσε να κατέβει ο χρηστηριαζόμενος. Η υπόγεια αυτή εκκλησία είναι της Αγ. Βαρβάρας.

Στο μαντείο του Αχέροντα έχει ιδρυθεί βυζαντινός ναός και χριστιανικό νεκροταφείο, για να μολυνθεί η περιοχή, το οποίο όμως μεταφέρθηκε κατα τις ανασκαφές, ενώ η μονή και η εκκλησία διατηρήθηκαν.

Στο Νεκρομαντείο Ταινάρου, θα δούμε σήμερα τον ναό του Ασωμάτου. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα θα δούμε πως είναι χτισμένος με τα οικοδομικά υλικά κάποιου αρχαίου κτίσματος, τα οποία σαφώς προδίδουν την ύπαρξη ιερού αρχαίου, που δεν ήταν άλλος από τον ναό του Ποσειδώνα, όπως μας λένε και οι πηγές.

Η κρήνη της Κασταλίας, στους Δελφούς, είχε μετατραπεί και αυτή σε ένα μικρό εκκλησάκι, που όμως προς έκπληξη των ευσεβών χριστιανών, χρειάστηκε να γκρεμιστεί από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Παρόμοια χριστιανική αντιμετώπιση είχε και το Τροφώνιο μαντείο, καθώς χρειάστηκαν δύο εκκλησίες για να «καλύψουν» την «ειδωλολατρική» εμβέλεια  του χώρου. Σήμερα θα δούμε μία διώροφη εκκλησία εκεί. Ο πρώτος όροφος που βρίσκεται και στην επιφάνεια είναι ο ναός της Αγίας Σοφίας. Η δεύτερη εκκλησία βρίσκεται στο υπόγειο της πρώτης, δηλαδή μέσα στο σπήλαιο που από το έδαφος μπορούσε να κατέβει ο χρηστηριαζόμενος. Η υπόγεια αυτή εκκλησία είναι της Αγ. Βαρβάρας.

Στο μαντείο του Αχέροντα έχει ιδρυθεί βυζαντινός ναός και χριστιανικό νεκροταφείο, για να μολυνθεί η περιοχή, το οποίο όμως μεταφέρθηκε κατα τις ανασκαφές, ενώ η μονή και η εκκλησία διατηρήθηκαν.

Στο Νεκρομαντείο Ταινάρου, θα δούμε σήμερα τον ναό του Ασωμάτου. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα θα δούμε πως είναι χτισμένος με τα οικοδομικά υλικά κάποιου αρχαίου κτίσματος, τα οποία σαφώς προδίδουν την ύπαρξη ιερού αρχαίου, που δεν ήταν άλλος από τον ναό του Ποσειδώνα, όπως μας λένε και οι πηγές.

Η κρήνη της Κασταλίας, στους Δελφούς, είχε μετατραπεί και αυτή σε ένα μικρό εκκλησάκι, που όμως προς έκπληξη των ευσεβών χριστιανών, χρειάστηκε να γκρεμιστεί από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Στο μαντείο του Αχέροντα έχει ιδρυθεί βυζαντινός ναός και χριστιανικό νεκροταφείο, για να μολυνθεί η περιοχή, το οποίο όμως μεταφέρθηκε κατα τις ανασκαφές, ενώ η μονή και η εκκλησία διατηρήθηκαν.

Στο Νεκρομαντείο Ταινάρου, θα δούμε σήμερα τον ναό του Ασωμάτου. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα θα δούμε πως είναι χτισμένος με τα οικοδομικά υλικά κάποιου αρχαίου κτίσματος, τα οποία σαφώς προδίδουν την ύπαρξη ιερού αρχαίου, που δεν ήταν άλλος από τον ναό του Ποσειδώνα, όπως μας λένε και οι πηγές.

Η κρήνη της Κασταλίας, στους Δελφούς, είχε μετατραπεί και αυτή σε ένα μικρό εκκλησάκι, που όμως προς έκπληξη των ευσεβών χριστιανών, χρειάστηκε να γκρεμιστεί από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Στο Νεκρομαντείο Ταινάρου, θα δούμε σήμερα τον ναό του Ασωμάτου. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα θα δούμε πως είναι χτισμένος με τα οικοδομικά υλικά κάποιου αρχαίου κτίσματος, τα οποία σαφώς προδίδουν την ύπαρξη ιερού αρχαίου, που δεν ήταν άλλος από τον ναό του Ποσειδώνα, όπως μας λένε και οι πηγές.

Η κρήνη της Κασταλίας, στους Δελφούς, είχε μετατραπεί και αυτή σε ένα μικρό εκκλησάκι, που όμως προς έκπληξη των ευσεβών χριστιανών, χρειάστηκε να γκρεμιστεί από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Η κρήνη της Κασταλίας, στους Δελφούς, είχε μετατραπεί και αυτή σε ένα μικρό εκκλησάκι, που όμως προς έκπληξη των ευσεβών χριστιανών, χρειάστηκε να γκρεμιστεί από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Ο παλαιός ναός του Αγ. Ανδρέα προστάτη της Πάτρας, είναι χτισμένος επάνω σε ολόκληρο το μαντείο της Δήμητρας και της θεάς Γης. Το νερό της πηγής στα τότε χρόνια θεωρούνταν αλάθητο στην διάγνωση των νόσων, σήμερα θεωρείται «αγίασμα»

Στο μαντείο Δειραδιώτου Απόλλωνος, είχε και εκεί ο βωμός καλυφθεί με χριστιανική εκκλησία, της οποίας υπάρχουν ερείπια σήμερα.

Στο μαντείο Διδύμων ή αλλιώς Μαντείο των Βραγχιδών, κοντά στη Μίλητο, υπάρχει η χριστιανική εκκλησία στο όνομα του Ιωάννη του Θεολόγου.

Δίπλα στο μαντείο Πτώου Απόλλωνος, έχει χτιστεί η χριστιανική Μονή της Οσίας Πελαγίας.

Και η καταγραφή των εκκλησιών που έχουν χτιστεί επάνω σε μαντεία, αρχαίους ναούς και ιερά δεν τελειώνει.

Στο μαντείο Δειραδιώτου Απόλλωνος, είχε και εκεί ο βωμός καλυφθεί με χριστιανική εκκλησία, της οποίας υπάρχουν ερείπια σήμερα.

Στο μαντείο Διδύμων ή αλλιώς Μαντείο των Βραγχιδών, κοντά στη Μίλητο, υπάρχει η χριστιανική εκκλησία στο όνομα του Ιωάννη του Θεολόγου.

Δίπλα στο μαντείο Πτώου Απόλλωνος, έχει χτιστεί η χριστιανική Μονή της Οσίας Πελαγίας.

Και η καταγραφή των εκκλησιών που έχουν χτιστεί επάνω σε μαντεία, αρχαίους ναούς και ιερά δεν τελειώνει.

Στο μαντείο Διδύμων ή αλλιώς Μαντείο των Βραγχιδών, κοντά στη Μίλητο, υπάρχει η χριστιανική εκκλησία στο όνομα του Ιωάννη του Θεολόγου.

Δίπλα στο μαντείο Πτώου Απόλλωνος, έχει χτιστεί η χριστιανική Μονή της Οσίας Πελαγίας.

Και η καταγραφή των εκκλησιών που έχουν χτιστεί επάνω σε μαντεία, αρχαίους ναούς και ιερά δεν τελειώνει.

Δίπλα στο μαντείο Πτώου Απόλλωνος, έχει χτιστεί η χριστιανική Μονή της Οσίας Πελαγίας.

Και η καταγραφή των εκκλησιών που έχουν χτιστεί επάνω σε μαντεία, αρχαίους ναούς και ιερά δεν τελειώνει.

Και η καταγραφή των εκκλησιών που έχουν χτιστεί επάνω σε μαντεία, αρχαίους ναούς και ιερά δεν τελειώνει.

Στην γενέτειρα πατρίδα του Πυθαγόρα, στην Σάμο και κοντά στο Πυθαγόρειο υπάρχει ένα σπήλαιο που πριν ακόμα από την εποχή του φιλόσοφου  λειτουργούσε ως Μαντείοαπό την βαθύτατη αρχαιότητα. Η ιέρεια που χρησμοδοτούσε ταυτίζεται με την Ιεροφίλη των Δελφών. Σήμερα στον χώρο αυτό υπάρχει η εκκλησία Παναγία η Σπηλιανή, η Καληαρμένισσα, ενώ έξω από το σπήλαιο και κολλητά στην είσοδό του υπάρχει μία ακόμα εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, λες και υπήρχε ιδιαίτερος λόγος να εξασφαλιστεί με δύο χριστιανικούς ναούς ο «εξαγνισμός» του χώρου.

Τον χώρο του μαντείο Ισμηνίου Απόλλωνος, μολύνει σήμερα το κοιμητήριο του Αγ. Λουκά. Το ίδιο συμβαίνει και στο Μαντείο Αμφικλείας από το παρακείμενο κοιμητήριο