Η σχέση του Ιωάννη Μεταξά με την μόρφωση και την παιδεία,

Η σχέση του Ιωάννη Μεταξά με την μόρφωση και την παιδεία, την  τέχνη και τα γράμματα την ποίηση και την φιλοσοφία, το θέατρο και την όπερα, είναι  μία σχέση πάθους, που τον

συνοδεύει και τον συντροφεύει σε όλη του τη ζωή. Ένα πνεύμα ανήσυχο που τρέφεται και ερευνά ασταμάτητα τον κόσμο των ιδεών, της τέχνης και της ιστορίας, των νόμων, της φιλοσοφίας και της ψυχολογίας. Απόλυτη μαρτυρία αποτελούν οι τίτλοι της βιβλιοθήκης του και το Ημερολόγιό του. Διαμορφώνει τον εσωτερικό του κόσμο, παρατηρώντας κρίνοντας τον εαυτόν του, τις δράσεις και αντιδράσεις του, τις ψυχολογικές επιπτώσεις σε κάθε σημαντικό γεγονός. Όλα τα καταγράφει. Παρατηρεί επίσης τους ανθρώπους που συναντά και προσπαθεί να τους κατατάξει, να αναλύσει την στάση τους, να τους ψυχολογήσει. Νόηση και ψυχή βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση και καταγραφή καταστάσεων, που αργότερα οδηγεί την κάθε του πράξη. Στο Ημερολόγιο, του οποίου ορισμένες σελίδες ανήκουν στην νεοελληνική πεζογραφία, περιγράφει περιόδους και στιγμιότυπα της ζωής του με ζωντάνια, και λεπτομέρειες ανάλογα με τον χρόνο που διαθέτει, στην κάθε εποχή της ζωής του, και την σπουδαιότητα του γεγονότος που αποτυπώνει, σαν να προσπαθεί να ζωγραφίσει στη μνήμη του τη κάθε στιγμή.

Ένα πνεύμα σε εγρήγορση, ένας άνθρωπος με γνώση και συνείδηση του τι σημαίνει ήθος, αξίες και αρχές. Εσωτερική και εξωτερική  παρατήρηση και κρίση. Φίλοι του σταθεροί τα βιβλία και η συγγραφή κειμένων, πολιτικά, κοινωνικά, στρατιωτικά, ποιητικά. Δεν περιγράφει μόνο τα πρόσωπα. Ενδιαφέρον του προκαλούν η φύσις, οι πόλεις, τα κτήρια η μουσική, καταγράφοντας  κάθε λεπτομέρεια που αντικρίζει, ακόμα και πρόσωπα αδιάφορα για την ζωή του, που τυχαίνει να βρίσκονται απέναντί του, παίρνουν  τη θέση τους στον οπτικό του κόσμο, στη νοητική του λειτουργία. Αποτυπώνει επίσης σχεδιάζοντας με μολύβι. Ένα μικρό λεύκωμα με σχέδιά του σώθηκε και βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Παράλληλα έχει σωθεί στο Ημερολόγιο η αντίστοιχη περιγραφή.

6/19 Ιουλίου 1919, Σάββατον. Γενική εντύπωσις Σιέννας: Πόλις μεσαιωνική, ωραία παλαιά οικοδομήματα: Δημαρχείον, Δόμος,- Γλυκειά πόλις, γραμμαί ήρεμοι, αρμονικαί. Η αρμονία, η ήρεμος, βάσις.-Περίχωρα:αρμονία,ηρεμία.

 

Η αγάπη του για την τέχνη δεν σταματά στα γράμματα σε όλη του τη ζωή θα βρούμε σημειώσεις στο ημερολόγιο για θεατρικές παραστάσεις, όπερες ή συμφωνική μουσική, για ζωγραφική για επισκέψεις σε Μουσεία και συλλογές έργων τέχνης.

1901 Βερολίνον14 /27 Μαίου 1901, Δευτέρα,μ.μ... Εις Dresden εμείναμεν το Σάββατον και την Κυριακήν. Το Σάββατον κατηναλώσαμεν εις επίσκεψιν της Gemalde Galerie. Η Madona Sixtina μας εκράτησεν επί πολλήν ώραν εν γοητεία....Το εσπέρας επεράσαμεν εις την Όπεραν, όπου εδίδετο ο Damon του Rubinstein κατά το ρωσσικόν του Hoffermann. Η μουσική είναι γλυκειά άλλα άνευ εξάρσεως. Τα σκηνικά ήσαν καλά, κατώτερα όμως των όσων είδα εις αναλόγους παραστάσεις εις την Όπερα του Βερολίνου. Την Κυριακήν κατηναλώσαμεν εις την επίσκεψιν της Kunstausstellung, πλην μικράς διακοπής όπως ακροασθώμεν την μουσική λειτουργία εις την Katosische Hofkirhche.

 

Χαρακτηριστική ήταν η αγάπη του στο διάλογο για αυτό το λόγο συναναστρεφόταν τακτικά ανθρώπους του πνεύματος, λογοτέχνες, φιλοσόφους, πανεπιστημιακούς διδασκάλους. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλούσε και συντηρούσε τη συζήτηση  και πάντα ήταν έτοιμος να ακούσει τον άλλο, να αντιτάξει επιχειρήματα, να προσθέσει γνώσεις.

Η αγάπη του στις τέχνες και στα γράμματα κορυφώθηκε και εκφάσθηκε με την ιδιαίτερη ώθηση και σημασία που έδωσε στα χρόνια της 4ης Αυγούστου. Μπορεί άλλοι ηγέτες να προωθούσαν την τέχνη για προπαγάνδα, όπως ορισμένοι ιστορικοί ισχυρίζονται και για τον Μεταξά, αλλά στην περίπτωση του Ιωάννη Μεταξά η τέχνες και η πεποίθηση ότι μορφώνουν χαρακτήρες, αισθητικά κριτήρια και προσθέτουν μόρφωση ήταν μέρος της ζωής του, και αυτά τα έντονα προσωπικά του βιώματα προσπάθησε να μεταδώσει ως μορφωτικό μέσο στον ελληνικό λαό στηρίζοντας τις τέχνες και την καλλιτεχνική δημιουργία,  σίγουρα όχι για να κάνει προπαγάνδα. Παιδεία ήθελε να προσφέρει. Ας μην ξεχνάμε την επτανησιακή καταγωγή του.  Τίποτε δεν τον αφήνει ασυγκίνητο.  Παίζει βιολί και διαβάζει από νεαρής ηλικίας πάσης φύσεως αναγνώσματα, ιστορία, λογοτεχνία, τεχνικά θέματα, ψυχολογία, ποίηση,  παρακολουθεί τα γλωσσικά προβλήματα του καιρού του και παίρνει θέση με την καθιέρωση της Δημοτικής γλώσσας με την γραμματική του Τριανταφυλλίδη.

Μελετάει και μαθηματικά. Στο Ημερολόγιο αναφέρεται στον Einstein και σε κάποιο βιβλίο του που διαβάζει. Παρακολουθεί τα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του, δημιουργώντας τη δική του γνώμη, παρακολουθεί θεατρικές παραστάσεις παντού, μεταφράζει έργα άλλοτε για την πολεμική του τέχνη, άλλοτε προς τέρψη. Για να διδάξει τα παιδιά του την ελληνική γλώσσα όταν βρίσκονται στην εξορία κατασκευάζει ένα πλήρες αλφαβητάριο το 1917.

Οι περιγραφές του στους πρώτους τόμους του Ημερολογίου είναι τακτικά γλαφυρές ενώ οι αγορεύσεις του αργότερα στο κοινοβούλιο είναι υποδείγματα πολιτικής αγόρευσης, με αυστηρή δομή λόγου και επιχειρήματα αδιάσειστα, με συνέπεια και στοιχεία που δεν επιδέχονται αμφισβητήσεις. Όμοια είναι και η αρθογραφία του για τον Εθνικό Διχασμό.

Βαθειά είναι η πίστη του στο θεό και στην αθανασία της ψυχής, στη θεία δίκη, στην έννοια του δικαίου που διέπει ατομικές και κοινωνικές πράξεις, στην έννοια της αρετής. Οι αναφορές του στο Θεό πολλές, σε κάθε δύσκολη στιγμή επικαλείται τη δύναμή του. Στη χαρά του εκφράζει την ευχαριστία του. Αναφέρεται  στην ζωή του ότι είναι Ιερατεία.

Στην καταγραφή της 28ης Οκτωβρίου καταλήγει με τη λέξεις,

Ο Θεός βοηθός !!

Ανάμεσα στα σημειώματάρια που αποτελούν το Ημερολόγιο, υπήρχε και ένα με τίτλο   ΣΚΕΨΕΙΣ  1917-1941. Το τομίδιο αυτό έχει χαθεί από τα Γ.Α.Κ όπου είχε κατατεθεί στο φάκελο μαζί με τα Ημερολόγια του, ευτυχώς είναι δημοσιευμένο.

Χωρίς την πίστιν στην αιωνιότητα του Εγώ, η ανθρώπινη ζωή μας έχει πολύ μικρή και σχετική αξία.

Αθήνα -Πατήσια 10 Μαρτίου 1929.